Morgunblaðið - 16.12.2007, Blaðsíða 38

minjar
38 SUNNUDAGUR 16. DESEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
N
okkru fyrir aldamótin
1900 barst á land á
Vestfjörðum risastór
hvalur. Kapteinn
Berg, forstjóri hval-
stöðvarinnar á Framnesi, lét setja
kjálkabeinin upp sem nokkurs konar
heiðurshlið á bryggjunni þegar
landshöfðinginn kom þangað í heim-
sókn. Árið 1927 eða 1928 eignaðist
Sigtryggur, skólastjóri á Núpi í
Dýrafirði, beinin. Skólapiltar drógu
þau á ísi og snjó að Núpi og seinna
voru steyptir stöplar undir þau og
þar hafa þau staðið sem nokkurs
konar tákn einstaks afreks Sig-
tryggs og konu hans, sem blóma-
garðurinn Skrúður er, og allir skrúð-
garðar á Íslandi draga nafn sitt af.
Sumarið 1994 kom ég að Núpi og
skoðaði þessi stórfenglegu bein, sem
voru að grotna niður. Stórar sprung-
ur voru í þeim og stykki að losna.
Mosabrúskar stóðu út úr sprung-
unum og auðséð að ekki yrði þess
langt að bíða að beinin brotnuðu í
einhverju stórviðrinu sem þau höfðu
fram að þeim tíma staðið af sér óvar-
in í um heila öld. Upplýsingar um
beinin og hvalinn lágu ekki á lausu.
Ég hringdi í Hlyn Sigtryggsson
og fékk hjá honum framangreindar
upplýsingar. Hafin var þá vinna við
endurbætur á garðinum og vonaði
ég að eitthvað yrði þá gert í því skyni
að varðveita beinin.
Sumarið 1997 kom ég aftur að
Skrúði. Þá var nýlokið við að end-
urnýja garðinn og fjölga plöntum í
honum og merkja skilmerkilega.
Bæklingur lá þar frammi sem sagði
sögu þessa merkilega garðs. Hval-
beinin höfðu verið losuð við mosann,
sem var utan á þeim og þau máluð
hvít. Sprungurnar í beinunum höfðu
ekki minnkað.
Þetta eru mjög trúlega stærstu
einstöku bein sem til eru í heiminum.
(Ef þau eru ekki ennþá hrunin þegar
þetta er ritað í nóvemberlok 2007).
Samkvæmt Heimsmetabók Guin-
ness 1997 er steypireyðurin (Balaen-
doptera musculus) lengsta og
þyngsta skepna sem nokkurn tíma
hefur lifað á jörðinni, um 26 metrar á
lengd og 90-120 tonn að þyngd.
Þar segir að stærsta skepna sem
komið hefur á land hafi verið 190
tonn að þyngd, 27,6 metrar á lengd,
og veiðst í Suðurhöfum 20. mars
1947.
Hverfandi líkur eru á að kjálka-
bein þeirrar skepnu séu ennþá heil.
Ekki þarf að reikna með að stærri
bein berist á land á næstunni, því
steypireyðurin hefur verið alfriðuð
um allan heim frá árinu 1967. Af
stærð kjálkabeinanna í Skrúði geta
dýrafræðingar auðveldlega reiknað
út stærð hvalsins sem þau eru úr.
Hvort sem beinin eru þau stærstu
í heimi eða ekki, má alls ekki láta
þau grotna niður vegna vanhirðu og
trassaskapar.
Það er í raun stórmerkilegt að þau
hafi, óvarin, staðið af sér vestfirsk
stórviðri í yfir hundrað vetur og ég
hefði ekki trúað því fyrir þrettán ár-
um þegar ég sá beinin fyrst að þau
ættu eftir að standa í meira en ára-
tug í viðbót en nú hlýtur að koma að
endalokum ef ekkert er gert án taf-
ar.
Sem kunnugt er koma þúsundir
útlendinga árlega til landsins að-
allega til að sjá gufustrók og
smárönd af baki hvalanna í nokkrar
sekúndur í senn. Það er þeim
ógleymanleg upplifun.
En að geta auk þess þreifað á og
látið taka myndir af sér við þessi
risastóru kjálkabein úr einni stærstu
skepnu sem nokkurn tíma hefur lifað
á jörðinni – væri það ekki toppurinn
á stórkostlegri ævintýraferð? Ef vel
tekst til með björgun þeirra munu
þau hafa ómetanlegt auglýs-
ingagildi. Ef ekki er nú þegar orðið
Stærstu bein í heimi að grotna ni
Ein stærstu hvalbein
heims hafa frá önd-
verðri síðustu öld mynd-
að nokkurs konar hlið
að Skrúði á Núpi í
Dýrafirði. Óskar
Jóhannsson óttast að
beinin verði vanhirðu og
skeytingarleysi að bráð.
Til samanburðar Maðurinn á myndinni, sem stendur í hliðinu er 180 sm á hæð og af því má sjá að hvalurinn hefur
verið óhemju stór, enda segir í áletruninni sem nú er á stöplinum að hann hafi verið um 30 metra langur.