Morgunblaðið - 16.12.2007, Blaðsíða 58

58 SUNNUDAGUR 16. DESEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ÉG man það vel, þegar ég var í
Austurbæjarskólanum fyrir hálfri öld
eða svo, löngu áður en hann varð
„fjölmenningarskóli“, að mér og jafn-
öldrum mínum var
sagt, að veður hér hefði
verið miklu hlýrra fyrr
á öldum en það er nú.
Ekki þyrfti annað en
fara í næstu mógröf,
þar sem stórir trjá-
stofnar vitnuðu um
miklu gróskuríkara Ís-
land en það sem við
þekkjum. Ég man líka,
þegar ég var skömmu
síðar í gagnfræðaskól-
anum við Lindargötu,
að okkur var bent á þá
staðreynd, að fyrir ör-
fáum árþúsundum, skömmu fyrir
daga Forn- Egypta, var Sahara-
eyðimörkin grasi gróin slétta, yfir að
líta eins og þjóðgarðar Austur-Afríku
eru í dag, jafnframt því að Ísland var
jöklalaust að mestu. Þetta skýrði
kennarinn svo, að uppgufun úr höf-
unum hefði verið meiri. Auk þess hafa
allir lært, í síðasta lagi í eðlisfræði 9.
bekkjar grunnskóla, að hlýtt loft tek-
ur til sín margfalt meiri raka en kalt.
Raki í gufuhvolfinu var því miklu
meiri en nú og þar með úrkoman.
Um þetta þarf ekki að deila. Ár-
hringir trjáa, jurta- og dýraleifar og
ótalmargt annað er til vitnisburðar
um þessa staðreynd,
sem mjög lengi hefur
verið vituð. Jöklar á Ís-
landi hafa t.d. aldrei
verið jafn miklir síðan á
jökulskeiði (sem fáfróð-
ir kalla „ísöld“) og þeir
voru um aldamótin
1900. Þessi hæga kóln-
un og þornun jarð-
arinnar gengur, eins og
alltaf er um veðurfar, í
sveiflum, og sveiflum
innan í sveiflum. Hita-
og rakakúrfan er
hlykkjótt, en hún hefur
vísað, þrátt fyrir allar sveiflur, af-
dráttarlaust niður á við í 6-7 þúsund
ár. Allir kannast við „litlu ísöldina“
sem náði (gróflega) yfir tímabilið frá
1300-1900, en önnur „lítil ísöld“ sem
þó var miklu hlýrri, hefur lengi verið
kunn, en hún hófst eitthvað kringum
500 f. Kr. og náði inn á fyrstu aldir
okkar tímatals. Þá lagðist byggð af í
norðanverðri Skandinavíu og gresjur
Mið-Asíu skrælnuðu og urðu þær
eyðimerkur sem þar eru nú. Þetta
hvort tveggja átti mikinn þátt í að
hrinda af stað þjóðflutningunum
miklu.
Loftslag er nú 4-5 stigum kaldara,
jöklar stærri og eyðimerkur miklu
víðáttumeiri en var fyrir fáeinum þús-
undum (ekki milljónum) ára. Meg-
injöklar á Suðurskautslandinu og
Grænlandi bráðnuðu ekki og með-
alyfirborð sjávar, að frátöldu landrisi
og landsigi, hefur sáralítið breyst.
Þetta er óumdeild, óhagganleg stað-
reynd, sem ég hef vitað um síðan í
æsku og hélt þar til fyrir fáeinum ár-
um að væri alþekkt. En af hverju
kemur hún hvergi fram í „um-
ræðunni“? Hvar hafa þessir menn
verið, sem tala um einhvern voða-
legan „loftslagsvanda“, ef veðrið
hlýnar svolítið aftur? Ég næ þessu
ekki. Hvað er að ske?
Meira að segja íslenskir ráðamenn
taka undir þetta undarlega tal. Það er
kannski hægt að fyrirgefa útlend-
ingum, því náttúrufræðikennsla virð-
ist í molum erlendis, en Íslendingar
ættu að vita meira. Ég get fullyrt, að
það var ógerlegt að ná stúdentsprófi
frá eina menntaskólanum í Reykjavík
í minni tíð og þótt aðalnámsgreinin
væri latína, án þess að vita þetta.
Hvers vegna tala þeir þá svona?
Sameinuðu þjóðirnar, sem minna
æ meira á gjörspillt málfundafélag í
grunnskóla eða einhvers konar
saumaklúbb undirmálsmanna og
-kvenna, hafa nýlega borgað fyrir og
sent frá sér skýrslu. Það er ekki það
sem stendur í þessari skýrslu, sem er
merkilegt, heldur það sem ekki
stendur í henni, og það er þetta litla
orð: „aftur“.
Þar kemur hvergi fram, að jafnvel
þó það væri rétt (sem er nær örugg-
lega fásinna) að hitastig hækki um 2-
4 gráður á þessari öld, táknar það
ekki annað en afturhvarf til þess
raka, hlýja loftslags, sem ríkti á tím-
um víkinga, eða þá Rómverja (enn
hlýrra) eða Forn-Egypta (hlýrra en
hjá Rómverjum), eða, sem væri best
af öllu loftslagið sem ríkti á svo-
nefndum „boreölskum“ tíma, fyrir 7-
10 þúsund árum, þegar Ísland var
jöklalaust og Sahara algróin. Tölvulí-
kön eru gjörsamlega óþörf. Aðeins
þarf að rekja mannkynssöguna (ekki
jarðsöguna) afturábak um fáeinar ár-
þúsundir.
Nú hef ég enga trú á því að sú smá-
vægilega endurhlýnun og uppsveifla í
hitastigi, sem nú ríkir verði varanleg,
og hér er ekkert rúm til að ræða þá
fáránlegu og furðulegu steypu, sem
hrærð hefur verið í kringum þá loft-
tegund, sem ásamt vatni og sólarljósi
myndar sjálfa undirstöðu lífsins á
jörðinni, nefnilega koldíoxíð. Þó vil ég
benda á, að ef aukning koldíoxíðs í
andrúmsloftinu getur orðið til að
hægja á þeirri hægu, en öruggu þró-
un í átt til nýs jökulskeiðs, sem virðist
óhjákvæmileg er hún hið besta mál.
Það er alveg ljóst, að Íslendingar
ættu þá, jafnframt því að segja sig al-
veg frá Kyoto-ruglinu að ganga í lið
með jarðhitasvæðum og eldfjöllum
landsins og veita sem allra mestu kol-
díoxíði út í gufuhvolfið, því jök-
ulskeiðið („ísöldin“) kemur fyrr eða
síðar og landið verður enn einu sinni
skafið niður í klöpp. Ekkert verður þá
eftir af byggingum og streði Íslend-
inga annað en fáeinar borholur og
jarðgöng djúpt undir jöklinum. Það
er þetta sem „umhverfisvernd-
arsinnar“ hyggjast koma til leiðar
með Kyoto-brölti sínu, og ég spyr: Er
heimurinn orðinn geggjaður?
Jökullinn kemur
Vilhjálmur Eyþórsson skrifar
um hlýnun loftslags » Tölvulíkön eru gjör-samlega óþörf. Að-
eins þarf að rekja mann-
kynssöguna (ekki
jarðsöguna) afturábak
um fáeinar árþúsundir.
Vilhjálmur Eyþórsson
Höfundur stundar ritstörf.
FYRIR nokkrum dögum var mér
bent á bréfaskriftir hér í blaðinu á
milli Ómars Valdimarssonar og
Björns Bjarnasonar fyrir stuttu. Ég
tel málið mér nokkuð tengt enda vís-
að til mín í bréfi Ómars, þar sem ég
lenti í sömu stöðu og hann fyrir
nokkrum mánuðum, að þurfa að
ferðast yfir hálfan
hnöttinn til að fá af-
hent nýtt vegabréf.
Mér finnst svar
Björns vera nokkuð úr
takti miðað við um-
kvörtunarefni Ómars.
Það kemur mér svo-
sem ekkert á óvart,
enda finnst mér stíll
Björns iðulega með
þeim hætti að snúa
svörum við umkvört-
unarefnum á viðmæl-
andann, eins og tilefnið
sé persónuleg árás.
Hann dregur fram í umræðuna að
verið sé að vega að starfsfólki dóms-
málaráðuneytis. Það er auðvitað út-
úrdúr og óviðeigandi. Björn ber
ábyrgðina og ber því að svara mál-
efnalega.
Ég skrifa því hér til að impra á því
megininntaki sem ég taldi mig lesa
út úr grein Ómars. Það er vanda-
málum sem komin eru upp vegna
nýs verklags í útgáfu vegabréfa, sér-
staklega gagnvart Íslendingum sem
búsettir eru erlendis.
Algengt er að þeir sem búsettir
eru í Asíu þurfi að endurnýja vega-
bréf sín allt að því árlega því þar eru
vegabréfsáritanir iðulega pláss-
frekar. Ég og kona mín höfum þurft
að fara á sl. sex mánuðum í sérstaka
ferð til Íslands til að endurnýja okk-
ar vegabréf. Þetta hefur þegar kost-
að okkur um hálfa milljón króna. Á
næstu tveim mánuðum gerum við
ráð fyrir að þurfa að senda börn
okkar tvö til Íslands til þess að end-
urnýja þeirra bréf, þá mun heild-
arkostnaður minnar fjölskyldu lík-
lega ná að slaga hátt í milljón króna
á árinu.
Áður gat ég farið í konsúlat hér í
Hong Kong og fengið endurnýjun á
vegabréf. Nú þarf ég að fara til Ís-
lands, kannski sloppið með að fara
til Bretlands ef ég get beðið eftir því
að myndin verði send til Íslands og
bréfið sent til mín síðar. Ef embætt-
ismönnum á Íslandi þóknast þá
kannski fæ ég í framtíðinni að fara
til Peking til að end-
urnýja vegabréf.
Þessi þjónusta hefur
einfaldlega versnað í
valdatíð Björns
Bjarnasonar.
Hvað gera Íslend-
ingar búsettir í Ástr-
alíu, Asíu, Afríku og
Suður Ameríku? Ef ég
skil svar Björns rétt,
þá þurfa þeir að bíða
eftir því að embætt-
ismaður með myndavél
komi á staðinn. Að öðr-
um kosti þarf ég að
ferðast til Íslands til að fá nýtt vega-
bréf. Ekki kemur fram hjá Birni
hvernig slíkri þjónustu verði háttað.
Í svari sínu til Ómars dettur
Björn í þá gryfju að bera okkur
saman við hvert það land sem hent-
ar hverju sinni. Í þetta sinn valdi
hann Bandaríkin, enda eru þau
þægilegt dæmi um land sem hefur
vegabréfaútgáfu í lamasessi. Hann
hampar sjálfum sér á kostnað
Bandaríkjanna í svarinu.
Af hverju valdi Björn t.d. ekki
samanburð við Svía eða Dani? Svíar
hafa staðið þokkalega að sinni vega-
bréfaútgáfu, þeir eru komnir með
myndavélar og afgreiða passa t.d. í
Hong Kong án nokkurra vandræða
frá sínu konsúlati.
Í samtali við konsúlat Dana í
Hong Kong kom fram að þeir eru
ekki enn komnir með „biometric“
búnað til myndatöku. En svo ég
vitni nú í þeirra svör „að sjálfsögðu
bjóði þeir þá þjónustu að fólk geti
sótt um sín bréf á gamla móðinn allt
þar til þeir verði búnir að koma upp
búnaði svo þjónusta verði ekki
skert“. Íslendingar þurfa hins vegar
að ferðast 12.000 km til Íslands fyrir
sömu þjónustu.
Þar sem Ísland hefur ekki burði
til að halda úti þeirri þjónustu sem
áður var boðin, má þá ekki semja
um aðstoð Danmerkur í þessu? Við
höfum samninga við Dani í öðrum
efnum. Til dæmis þarf að fara í
danska konsúlatið í Hong Kong ef
fólk sem statt er þar þarf vegabréfs-
áritun til Íslands.
Ég hef verið í sambandi við sendi-
ráð Íslands í Peking vegna þessa í
nokkurn tíma. Svörin sem ég fæ eru
að myndavél sé vonandi á leiðinni,
en ekki vitað hvenær. Enginn getur
sagt okkur hvenær verði leyst úr
þessu.
Að sjálfsögðu bendir ekkert til
þess að stefnt sé á að koma upp bún-
aðinum bæði í Peking og Hong
Kong, þótt 2000 km séu þar á milli.
Ennfremur er það athyglisvert að
umræddum búnaði hefur eingöngu
verið komið upp í borgum nálægt Ís-
landi þar sem í fyrsta lagi er lítið um
að stimplað sé í vegabréf við milli-
landaferðalög og í öðru lagi megi
ætla að ferðir þeirra sem þar búa til
Íslands séu mun tíðari og ódýrari en
okkar sem fjær búum.
Ég vil ítreka að ég fékk afbragðs-
þjónustu bæði hjá starfsfólki vega-
bréfaútgáfu í Njarðvík fyrr á árinu
og starfsfólki sendiráðs Íslands í
Peking . Það er ekki við þau að sak-
ast.
Þessi þjónusta vegna útgáfu
nýrra vegabréfa flokkast í mínum
huga sem fíaskó, sem endanlega
hlýtur að vera á ábyrgð ráðherra.
Þjónustustig versnaði, og það getur
vart talist fjöður í hatt lýðkjörins
fulltrúa.
Ég hefði glaður viljað verja þessu
fé, sem fór í dýru vegabréfin, í eitt-
hvað skemmtilegra. Eða til dæmis
til að styrkja dómsmálaráðuneytið
við að setja upp myndavél í Peking?
Hvað kostar ein myndavél, Björn?
Vantar peninga fyrir henni? Hvað er
það sem tefur?
Lítið, ríkt samfélag sem Ísland á
að geta boðið snara afgreiðslu, góða
þjónustu og hátt þjónustustig sem
mörgum okkar finnst ætti að vera
mörgum þrepum ofan við Bandarík-
in.
Eflaust eru þessi vegabréf örugg-
ari en þau gömlu. Bætt öryggi er
auðvitað mikilvægt, en á það að
kosta þetta mikið í skertri þjónustu?
Því ætti dómsmálaráðherra, sem
starfar í umboði fólksins, að bregð-
ast við og leysa málin með því að
viðurkenna opinberlega að þjónusta
við fjölda Íslendinga hafi verið al-
varlega skert, og að endurmeta
kostnað og óþægindi þessarra
þegna, sem og kostnað og möguleika
til úrbóta.
Um dellumakerí
Steindór Sigurgeirsson skrifar
svargrein til Björns Bjarnason-
ar varðandi útgáfu nýrra vega-
bréfa
»Mér finnst svarBjörns vera nokkuð
úr takti miðað við um-
kvörtunarefni Ómars.
Steindór Sigurgeirsson
Höfundur er Forstjóri
Nautilus Holdings í Hong Kong.
Á ALDARAFMÆLI Land-
græðslunnar er vert að hrósa
starfi þeirra þúsunda
sem komið hafa við
starfssögu stofnunar-
innar. Ímyndið ykkur
Ísland í dag án fram-
lags þessa fólks og
þeirra sem kostuðu
það. Vissulega hefði
þurft miklu meira fé
og mannafla til að
endurheimta land-
gæði í enn meira
mæli en orðið er.
Okkur hefur rétt
svo tekist að jafna
metin milli landeyð-
ingar og land-
græðslu, þegar á
heildina er litið. En
nú stefnir í að smám
saman takist að
vinna verulega á
vegna þess að mönn-
um skilst aldrei betur
en nú að jarðvegur
og gróður eru und-
irstaða svo margs;
ekki aðeins sjálfsagðs
landbúnaðar í hverf-
ulli veröld, heldur er
landgræðsla til dæm-
is líka mikilvægt and-
óf gegn óþarflega
mikilli hlýnun jarðar
og gegn ófriði sem stafar af mis-
skiptingu gæða og aukinni eyði-
merkurmyndun eða vatnsskorti.
Útbreiðsla gróðurs á þurrlendi
(sem þekur 1⁄3 hnattarins) er um
margt háð lífsháttum okkar og
þá mun frekar en gróðurs hafs-
ins (sem líka bindur kolefni). Við
getum nefnilega gróðursett
plöntur, sáð, verndað gróð-
ursvæði og endurheimt skóga til
þess að auka bindingu kolefnis
og tryggja okkur súrefni. Við
getum stöðvað þar rányrkju og
þá ber einna hæst bann við
ósjálfbæru skógarhöggi, einkum
í regnskógum jarðar. Erfiðara er
að hindra skemmdir á gróð-
ursvæðum hafanna sem nú hitna
og súrna svo um munar. En þar
blasir engu að síður við risavaxið
verkefni, samhliða því að gera
dýranytjar í sjó sjálfbærar.
Á aldarafmæli Landgræðsl-
unnar, sem var helst markað
með mikilvægri, alþjóðlegri ráð-
stefnu í sumar, má minna á
þrennt. Í fyrsta lagi
gæti verið rétt að
endurskoða skipulag
alls þess starfs, þ.e.
rannsókna, tilrauna
og aðgerða úti í
mörkinni, sem nú
skiptist á milli nokk-
urra stofnana, svo
sem Landbún-
aðarháskólans,
Landgræðslunnar og
Skógræktarinnar.
Verið gæti að ein-
faldara skipulag og
frekari sameining
starfsþátta skiluðu
enn meiri árangri. Í
öðru lagi á að hampa
(og efla enn frekar)
þeim nýja skóla
handa erlendum
nemum í endurheimt
landgæða sem er að
hefja starfsemi í
tengslum við Land-
búnaðarháskólann,
líkt og við þekkjum
af starfi sjáv-
arútvegsskóla og
jarðhitaskóla. Hann
er merkilegt framlag
á alþjóðavísu. Í
þriðja lagi þarf að
hyggja að viðbrögðum við hopi
jökla. Miklar líkur eru á að jökl-
ar hverfi á næstu áratugum af
svæðum sem ná yfir hundruð
ferkílómetra. Land kemur undan
þeim þakið leir, silti, sandi og
grjóti. Sums staðar afhjúpast
vötn sem eru kögruð fokgjörnu
seti. Jökulár munu á næstunni
auka sumarrennsli og bæta við
setflutninga sína. Mikið af fyrr-
greindu rofefni getur borist yfir
hálendisjaðra og láglendi í
vindasamri veðráttu og valdið
tjóni. Gamalkunnir mekkir frá
landsvæðinu við Hagavatn og
Sandvatn segja sína sögu. Hvað
er til ráða?
100 ára
samfélags-
þjónusta
Ari Trausti Guðmundsson
skrifar í tilefni af aldarafmæli
Landgræðslunnar
Ari Trausti
Guðmundsson
» Við getumnefnilega
gróðursett
plöntur, sáð,
verndað gróð-
ursvæði og end-
urheimt skóga
til þess að auka
bindingu kol-
efnis og tryggja
okkur súrefni.
Höfundur er jarðeðlisfræðingur og
áhugamaður um umhverfismál.
Fréttir
í tölvupósti