Morgunblaðið - 19.04.2008, Blaðsíða 30

30 LAUGARDAGUR 19. APRÍL 2008 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Að sigra heiminn
Eiður Guðnason sendirþættinum eftirfarandidæmi: John McCainhefur sigrað forkosn-
ingar repúblíkana (4.2.08) og John
MacCain sigraði flest ríki meðal
repúblíkana (6.2.08). Um þetta
segir Eiður: „Líklega voru það
íþróttafréttamenn sem byrjuðu að
tönnlast á ambögunni að sigra
leikinn. Síðan hefur þetta náð að
rótfestast í tungunni, því miður.
Oft undrast maður að nýgræð-
ingum í stétt blaðamanna skuli
ekki fenginn í hendur listi þar
sem tíunduð eru orð og orðtök,
gryfjur á grýttri leið, sem nýlið-
um hættir til að falla í. Þar ætti
að sigra leikinn að vera einna efst
á blaði, áhafnarmeðlimir mættu
einnig fljóta með og að versla eitt-
hvað í merkingunni ‘kaupa eitt-
hvað’ er auðvitað málleysa.“ Um-
sjónarmaður þakkar Eiði kærlega
fyrir dæmin, auðvitað er það hár-
rétt hjá honum að við tölum um
að sigra í keppni eða á skákmóti
en hins vegar getum við sigrað
(verðugan) andstæðing, jafnvel
heiminn, sbr. orð Steins Steinars:
*Að sigra heiminn er eins og að
spila á spil / með spekingslegum
svip og taka í nefið / (Og allt með
glöðu geði / er gjarna sett að
veði). / Og þótt þú tapir, það gerir
ekkert til, / því það er nefnilega
vitlaust gefið.
Að lesta eða lensa?
Annar skemmtilegur pistill frá
Eiði er eftirfarandi: „Nýlega var í
netmiðli (5.2.08) sagt frá báti er
sökk við bryggju með þessum
orðum: ‘Síðast var lestað úr hon-
um fyrir tveimur vikum.’ Kannski
er hér um
símamisheyrn
að ræða. Við-
mælandi
fréttamannsins
hefur að lík-
indum sagt:
‘Síðast var
lensað úr hon-
um …’. Sá sem
fréttina skrif-
aði hefur lík-
lega aldrei heyrt sögnina lensa í
merkingunni ‘dæla eða ausa upp
vatni eða sjó.’ Hann hefur sem sé
verið alveg lens! Þetta er líklega
dæmi um það þegar þeir sem
skrifa fréttir lenda á villigötum
vegna þess að þeir þekkja ekki til
algengra starfa til sjós eða lands.“
Elliðaárnar
Þriðji og síðasti pósturinn frá
Eiði fjallar um Elliðaárnar en
hann furðar sig á eftirfarandi
dæmi þar sem farið er rangt með
nafn Elliðaánna og Elliðaárdals:
Ók út í Elliðaá. Ungur ökumaður
á leið austur Bústaðaveg í
Reykjavík ók fólksbíl þvert yfir
Reykjanesbrautina, ók út af veg-
inum og fór beint af augum niður
í Elliðarárdalinn og endaði bíl-
ferðin ofan í Elliðaá (14.2.08). —
Við lauslega leit í fornbréfasafn-
inu virðist umsjónarmanni ótví-
rætt að allt frá 13. öld hafi okkar
gömlu og góðu Elliðaár jafnan
verið notaðar í fleirtölu, t.d. (staf-
setning færð til nútímamáls):
Staður á og Kleppsland allt og
laxveiði í Elliðaár að helmingi við
Laugnesinga (1234); Hámundur
gaf til staðarins hólm þann er
liggur í Elliðaám (1234) og Staður
í Viðey og kirkjan í Laugarnesi
eigu Elliðaár hálfar að veiði allri
(1235). Hér er ekkert um að vill-
ast og umsjónarmaður tekur und-
ir með Eiði, það er með miklum
ólíkindum að sjá þannig farið með
alkunn örnefni. Hins vegar má
með góðum vilja líta á ritháttinn
Elliðarárdalinn í staðinn fyrir
Elliðaárdalinn sem (einstaka) rit-
villu. — Á vef Stofnunar Árna
Magnússonar er að finna einkar
fróðlega umfjöllun um
Elliðaárnar (örnefni mánaðarins,
mars 2008).
Úr handraðanum
Oft undrast
maður að ný-
græðingum í
stétt blaða-
manna skuli
ekki fenginn í
hendur listi þar
sem tíunduð eru
orð og orðtök
jonf@rhi.hi.is
ÍSLENSKT MÁL
Jón G. Friðjónsson
126. þáttur.
Í ÁGÚST á þessu ári fara Ól-
ympíuleikarnir fram í 26. sinn síð-
an þeir voru endurreistir árið 1896.
Ákvörðun alþjóðaólympíunefnd-
arinnar um að halda leikana í Pek-
ing í Kína hefur verið umdeild
vegna mannréttindabrota Kínverja
og yfirráða þeirra í
Tíbet sem ekki þykir
fara saman við þær
hugsjónir sem leik-
arnir eru byggðir á.
Af þeim sökum vilja
margir að íþrótta-
menn og embætt-
ismenn sniðgangi leik-
ana í mótmælaskyni.
Þeir sem eru því mót-
fallnir nota hins vegar
þau rök að íþróttir og
stjórnmál eigi ekki
samleið.
Ólympíuleikarnir
voru endurreistir fyrir rúmri öld en
hinn franski upphafsmaður þeirra,
barón Pierre de Coubertin, taldi að
íþróttir væru góð leið til að gera
heiminn að betri stað. Í augum de
Coubertin og eftirmanna hans í
stóli forseta alþjóðaólympíunefnd-
arinnar hefur einn megintilgangur
leikanna verið að sætta stríðandi
þjóðir með það fyrir augum að
koma á friði. Íþróttir voru einungis
leið að því markmiði; sameinandi
afl.
Þrátt fyrir háleitar hugsjónir
hefur ekki alltaf tekist að halda
frið í kringum Ólympíuleika og í
gegnum tíðina hafa leikarnir oft
verið hápólitískir. Frægastir eru
leikarnir í Berlín 1936 sem notaðir
voru af Adolf Hitler og áttu að
sýna yfirburði hins hvíta aríska
kynstofns og hugmyndafræði nas-
ista. Á dögum kalda stríðsins var
baráttan svo á milli hugmynda-
fræði austurs og vesturs. Með leik-
unum í Moskvu 1980 vildu Sov-
étríkin sýna yfirburði
kommúnismans gegn kapítalism-
anum, en Bandaríkin sniðgengu
leikana vegna innrásar Sovétmanna
í Afganistan. Á leikunum í Los
Angeles 1984 svöruðu Sovétríkin
og bandalagsríki þeirra í sömu
mynt og mættu ekki til leiks. Ól-
ympíuleikarnir eru því og hafa allt-
af verið pólitískir hvort sem okkur
líkar betur eða verr.
Þá hafa mótshaldarar haldið leik-
ana með það fyrir augum að öðlast
viðurkenningu alþjóðasamfélagsins
á eigin ágæti. Til dæmis vildi Suð-
ur-Kórea sýna fram á að landið
væri lýðræðislegt og nútímalegt
með leikunum í Seoul 1988, Ástr-
alar vildu með leikunum í Sydney
2000 sýna höfuðstað
sinn sem borg við-
skiptatækifæra í nátt-
úrulegu umhverfi, og
með leikunum í sumar
vilja Kínverjar sýna að
landið sé heimsveldi
sem sé kjörið til við-
skipta og ferðalaga.
Um leið og Ólymp-
íuleikar vekja heims-
athygli eru þeir kjör-
inn vettvangur fyrir
alls kyns hópa til að
koma málefnum sínum
og málstað á framfæri.
Nú í aðdraganda leikanna í Peking
hafa mikil mótmæli átt sér stað
víða um heim sem birtist m.a. í því
að för ólympíueldsins hefur ítrekað
verið trufluð. Mótmælendur vilja
koma þeim skilaboðum til heimsins
að Kínverjar fremji alvarleg mann-
réttindabrot í Tíbet og víðar. Að-
gerðir mótmælenda eru umdeildar.
Til eru þeir sem gagnrýna aðgerð-
irnar á þeim forsendum að íþróttir
og stjórnmál eigi ekki að fara sam-
an. Aðrir gagnrýna framferði mót-
mælenda sem þykir ofstækisfullt
þar sem ráðist er að saklausu fólki,
íþróttamönnum, sem vinna fyrst og
fremst að hugsjónum íþrótta. Þeir
sem styðja aðgerðirnar benda aftur
á móti á að þær séu eina leiðin til
að eitthvað gerist í málum sem
hafa verið í sjálfheldu í áratugi.
Eflaust hafa allir aðilar nokkuð
til síns máls. Ekki er þó hægt að
skilgreina heimsíþróttaviðburð á
borð við Ólympíuleikana sem
einkamál íþróttamanna því eins og
sagan sýnir eiga leikarnir sér ekki
stað í pólitísku tómarúmi. Eins
geta Kínverjar ekki notað leikana í
pólitískum tilgangi í þeim málum
sem hentar þeim en hafnað öðrum
á þeim forsendum að íþróttir og
stjórnmál eigi ekki samleið. Í þeim
efnum er ekki bæði haldið og
sleppt. Svo má velta fyrir sér að þó
að mótmælaaðgerðirnar séu e.t.v.
ofstækisfullar þá er tilgangur
þeirra í raun að stuðla að þeirri
hugmyndafræði sem sjálfir leik-
arnir byggjast á, þ.e.a.s. að kynna
hina ýmsu kima heimsins með það
fyrir augum að vernda mannrétt-
indi og stuðla að friði. Ætla má t.d.
að málefni Tíbets séu nú mun fleir-
um kunn en nokkru sinni fyrr.
Eitt af megináherslumálum rík-
isstjórnar Íslands er að efla og
vernda alþjóðleg mannréttindi og
er það óaðskiljanlegur þáttur í ut-
anríkisstefnunni eins og segir í
nýrri skýrslu utanríkisráðherra. Ís-
lenskir íþróttamenn eiga þó ekki að
sniðganga Ólympíuleikana í Pek-
ing. Amstur stjórnmálamanna og
þjóðarleiðtoga á ekki að bitna á
íþróttafólkinu sem hefur unnið að
því hörðum höndum árum og ára-
tugum saman að láta draum sinn
um að keppa á Ólympíuleikum ræt-
ast. Ekki er hægt að ætlast til þess
að það færi slíkar fórnir. Ísland á
ekki heldur að slíta viðskipta-
sambandi sínu við Kína. Með slík-
um gjörðum myndum við eingöngu
missa stöðu okkar til að hafa ein-
hver áhrif á gang mála í framtíð-
inni.
En kjörnir fulltrúar þjóðarinnar
geta mótmælt mannréttindabrotum
Kínverja ef ekki verður gerð bót á,
til dæmis með því að sniðganga
opnunarhátíð Ólympíuleikanna í
Peking líkt og leiðtogar ýmissa
þjóða hafa lýst yfir að þeir muni
gera. Með því myndu þeir sýna ut-
anríkisstefnuna í verki og halda
tryggð við hugmyndafræði leikanna
sjálfra.
Pólitískir Ólympíuleikar
Íslenskir íþróttamenn eiga ekki
að sniðganga Ólympíuleikana í
Peking, segir Viðar Hall-
dórsson
» Þrátt fyrir háleitar
hugsjónir hefur ekki
alltaf tekist að halda frið
í kringum Ólympíuleika
og í gegnum tíðina hafa
leikarnir oft verið há-
pólitískir.
Viðar Halldórsson
Höfundur er lektor í íþróttafélags-
fræði við Háskólann í Reykjavík.
Í fyrri grein var fjallað um nýjan
fjárfestinga- og lánasjóð fyrir Vest-
firði, sem hugsaður er sem mótvægi
við árviss upphlaup í atvinnurekstri
hér um slóðir. Íbúðalánasjóður verði
fyrirmynd að sjóði þessum og getur
lýsing á tilgangi Vestfjarðasjóðsins
og starfsemi litið
þannig út í grófum
dráttum (sbr. skil-
greiningu á Íbúðalána-
sjóði í lögum um
hann):
„Vestfjarðasjóð-
urinn er sjálfstæð
stofnun í eigu ríkisins,
sem veitir ein-
staklingum, félögum
og félagasamtökum í
atvinnurekstri á Vest-
fjörðum lán til upp-
byggingar. Hann er
fjárhagslega sjálf-
stæður og stendur und-
ir lánveitingum og
rekstri með eigin
tekjum. Tilgangur
sjóðsins er að stuðla að
því með lánveitingum,
að Vestfirðingar geti
búið við öryggi í at-
vinnumálum og að fjár-
munum verði sér-
staklega varið til þess
að auka möguleika
fólks til að koma sér
upp eigin atvinnu-
rekstri á viðráð-
anlegum kjörum.
Vestfjarðasjóðurinn
fjármagnar útlán sín með sölu verð-
bréfa og lántöku. Ríkissjóður semur
við bankastofnun um rekstur hans
og stjórn. Viðkomandi banki sér um
alla vinnu við undirbúning og veit-
ingu lána sjóðsins og tekur allar
ákvarðanir þar að lútandi, hverju
nafni sem nefnast. Rekstrarkostn-
aður Vestfjarðasjóðsins og tap vegna
útlána skal greitt af tekjum hans.
Heimilt er að veita lán til smá-
fyrirtækja jafnvel þó að þau hafi
engin veð önnur en frumkvæði,
kjark og þor. Bannað er að veita lán
með veði í íbúðarhúsum lántakenda
eða skylduliðs þeirra. Lánin verði
veitt til eins margra ára og þurfa
þykir. Lántakendur hafi nokkurt val
um það hvenær afborganir hefjast.
Heimilt er að láta hluta af lánum
sjóðsins vera víkjandi lán.
Vextir verði eins og þeir gerast
hjá Íbúðalánasjóði á hverjum tíma.
Byggðastofnun verði ráðgefandi
fyrir sjóðinn.“
Í framhaldi af samanburði þeim
við Íbúðalánasjóð sem hér er við-
hafður mætti vel spyrja hver sé eðl-
ismunur á því að veita mönnum hag-
stæð lán til íbúðakaupa eða veita
þeim hagstæð lán til að koma undir
sig fótunum í atvinnurekstri til að
búa í viðkomandi húsnæði. Er hann
einhver?
Roosevelt og Vestfirðir
Nokkur hluti af lánum Vest-
fjarðasjóðsins fer sjálfsagt beint út
um gluggann í fyllingu tímans eins
og alltaf gerist. Hinn hlutinn sem
eftir stendur mun gera það að verk-
um, að ríkissjóður fær tekjur í aukn-
um virðisauka og grósku sem skap-
ast gegnum ný vestfirsk fyrirtæki
auk þeirra sem byggja á gömlum
merg. Og það sem meira er: Heill
landshluti sem alltaf hefur haft
ákveðna sérstöðu mun ganga í end-
urnýjun lífdaga. Hér er einfaldlega
um það að ræða að hjálpa mönnum
til sjálfshjálpar, líkt og Roosevelt
forseti lamdi í gegn í kreppunni
miklu í Bandaríkjunum með sínum
frægu aðgerðum undir kjörorðinu
New Deal – spilin stokkuð og gefið
upp á nýtt. Aðgerðir
Roosevelts forseta
mega vel vera fyr-
irmynd þessarar Nýju
leiðar Vestfjarða.
Það er komið nóg af
alls konar áætlunum og
heilum hillumetrum af
skýrslum sem áttu að
bjarga Vestfjörðum en
enginn gerir neitt með
lengur. Það er löngu
kominn tími á nýja
hugsun í málefnum
Vestfjarða. Vælið mun
þagna og Vest-
fjarðasjóðurinn mun
verða sjálfbær líkt og
Íbúðalánasjóður, ef að
líkum lætur.
Sú tillaga í þágu
Vestfjarða, sem hér
hefur verið reifuð, er
fyrst og fremst lögð
fram til að benda á leið
til að hjálpa Vestfirð-
ingum til sjálfshjálpar,
eins og fyrr segir, með
fullum myndarskap, og
láta þar með lokið þeim
byggðavandræðaupp-
hlaupum sem viðgeng-
ist hafa allt of lengi hér
vestra, flestum til ama og leiðinda.
Þeir munu hlæja
Sjálfsagt munu ýmsir sérfræð-
ingar og fjármálaspekingar hlæja að
þessari tillögu. Við því er ekkert að
segja. Það sem hér skiptir máli er að
horfa á þessi mál af öðrum sjónarhóli
en vant er. Komast út úr því ástandi
sem er fólgið í einni setningu: „Hvað
ætla stjórnvöld að gera?“
Á það skal lögð þung áhersla, að
stuðningur sjóðsins við alls konar
fjölskyldufyrirtæki og önnur smá-
fyrirtæki mun skila sér þegar á
heildina er litið, þó að veð verði
kannski ekki alltaf samkvæmt
ströngustu kröfum Lloyd’s. Það er
reynsla margra annarra þjóða af að-
gerðum af þessu tagi. Menn þurfa
einungis að horfa á þetta öðrum aug-
um en þeim að heimta arð og vexti að
kveldi. Hér er verið að tala um lang-
tíma fjárhagsaðgerðir sem munu
skila sér margfaldlega beint í kassa
landsmanna.
Til samanburðar, þó að ólíku sé
saman að jafna að öðru leyti, má vel
vísa til hinna nýju banka í sumum
þróunarlöndum sem lána fátæku
fólki nokkra dollara til sjálfshjálpar
við að koma undir sig fótunum, til
dæmis með því að kaupa saumavél.
Vestfjarðasjóðurinn mundi hafa
gífurleg margfeldisáhrif strax frá
fyrsta degi. Og það sem meira er:
Allar reddingar í byggðamálum hér
vestra gætu heyrt sögunni til. Ætla
mætti að margir væru þeirrar skoð-
unar að ýmislegt væri á sig leggjandi
til að svo mætti verða.
Það er mörg mat-
arholan á Vest-
fjörðum
Hallgrímur Sveinsson skrifar
um Vestfirði
Hallgrímur Sveinsson
»Hver er
munur á því
að veita mönn-
um hagstæð lán
til íbúðakaupa
eða veita þeim
hagstæð lán til
að koma undir
sig fótunum til
að búa í því
sama húsnæði?
Höfundur er áhugamaður um mannlíf
á Vestfjörðum.
Fréttir á SMS