Morgunblaðið - 19.04.2008, Blaðsíða 38

38 LAUGARDAGUR 19. APRÍL 2008 MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
Litlu-Sandvík. Búskapurinn var Páli
ákveðin lífsnautn, kjölfesta og köll-
un. Þau hjón þróuðu sitt blandaða bú
í takt við nýja tíma. Hitt er svo undr-
unarefni hvernig þau hjón komust í
gegnum allan þann eril og stórverk-
efni sem þau sinntu fyrir sveit sína
og samtíðarmenn.
Páll Lýðsson var kvaddur til for-
ystu í öllum stærstu félögum Árnes-
inga og Sunnlendinga, því er með
hreinum ólíkindum hvað hann kom
víða að verki í félagsmálum, enn-
fremur var hann sakir mannkosta og
reynslu héraðshöfðingi sem menn
treystu á, nokkurs konar Njáll sam-
tíðarinnar. Menn vildu heyra hans
úrræði bæri vanda að höndum. Í
heimasveit sinni Sandvíkurhreppi
var hann oddvitinn og hreppstjórinn
og eldhúsið hennar Ellu málstofan
þar sem lausnirnar urðu til yfir kaffi-
bolla á öllum tímum sólarhringsins.
Það var gaman að fylgjast með fé-
lagsmálamanninum Páli Lýðssyni,
hann var aburðagóður ræðumaður,
gat verið hnyttinn í tilsvörum en
bæri vanda að úrræðamaður sem tal-
aði af þekkingu og í lausnum hins
reynda manns. Fremstur meðal jafn-
ingja að stjórna fundi. Hann var frá-
bær fundarritari og eru fundargerðir
hans skrifaðar í stuttu og hnitmiðuðu
máli og eru þær skólabókardæmi um
hvernig slíkt á að gera. Rithöndin
var skýr og sagði hann að leturgerð-
in væri stafkarlaletur. Mest þótti
mér þó til um þann hæfileika hans að
sætta sjónarmið og ná einingu og
samstöðu en hitt var aðdáunarvert
að gengi slíkt ekki upp tók hann af
skarið sem sýndi festu hans sem for-
ystumanns. Hvenær og hvernig fór
hann svo að því þegar búskapnum
sleppir og félagsmálastörfunum að
skilja eftir sig heilt ævistarf á sviði
ritstarfa og sagnfræði. Á því sviði var
lífið honum leikur, hver stund var
nýtt í þágu fræðimennsku og öflunar
heimilda. Ég vil persónulega þakka
Páli alla þá vinsemd, umhyggju og
hlýju sem hann sýndi mér í mínum
störfum og öll heilræðin.
Við framsóknarmenn þökkum
honum samfylgd og forystustörf í
okkar þágu. Páll var höfðingi í lund,
hann var lykilmaður sem menn horfa
til á öllum stundum mannlegra sam-
skipta, hann einfaldlega lyfti stund-
inni með nærveru sinni. Hann var
drengskaparmaður, góður félagi og
óáreitinn vinur vina sinna. Það er
mikill harmur kveðinn að fjölskyld-
unni í Litlu-Sandvík, ský hefur dreg-
ið fyrir sólu um sinn. Þegar slíkur
maður á í hlut mun aftur birta, því
hvenær sem við heyrum góðs manns
getið kemur nafn hans upp í hugann.
Við Margrét sendum fjölskyldunni
allri innilegar samúðarkveðjur.
Guðni Ágústsson.
Á Héraðsskjalasafni Árnesinga,
Austurvegi 2 á Selfossi, virtist
þriðjudagurinn 8. apríl ætla að verða
lítt frábrugðinn flestum vinnudögum
þar. Um klukkan hálftólf gáfu end-
urtekin sírenuhljóð vísbendingar um
að óhapp hefði orðið. Því miður eru
þau tilvik algengari en svo að valdi
verktruflun á ofangreindum vinnu-
stað. Klukkustund síðar leiddu há-
degisfréttir útvarps um alvarlegt
umferðarslys á Eyrarbakkavegi
hugann að því til hverra ógæfan hefði
nú lagt leið sína. Ýmis nöfn kunn-
ugra, sem þar fara oft um brautir,
kviknuðu í huga en aðeins augnablik
því sem betur fer er okkur fæstum
gefið að skynja „Hverjum klukkan
glymur“ næst. Að liðinni hálfri stund
hringir síminn, – sonur tilkynnir lát
föður. Tíminn stöðvast, allt verður
svo óraunverulegt og aldrei verður
fánýti þeirra orða, sem liggja manni
næst tungu, jafn ljóst. Dagurinn líð-
ur og að sækja minningar um ald-
arfjórðungs samskipti einkum á sviði
safnamála og sagnfræðirannsókna í
Árnesþingi. Á Héraðsskjalasafni Ár-
nesinga var Páll tíður aufúsugestur.
Þangað sótti hann sér fjölþættan
fróðleik og í smiðju til hans var gott
að leita fanga þegar þekkingu skorti
um menn og málefni í héraði. Oft var
gripið til símans, hringt til Litlu-
Sandvíkur og Páll spurður álits. Ef
stóð á svari, sem ekki var oft, fór
hann upp í skjalasafn sitt í stóru rými
undir súð og lausnin var fengin stuttu
síðar. Nú er þessi fræðabrunnur ekki
lengur innan seilingar og mun mörg-
um þykja þar skarð fyrir skildi.
Mánudaginn 7. apríl síðdegis kom
Páll síðast á héraðsskjalasafnið að
vitja um ljósmynd ætlaða í sagnfæði-
verk hans sem nú er í umbroti. Hann
hafði skamma viðdvöl, fékk afrit
myndar og bað um að hún yrði send
til prentsmiðjunnar. Öryggi og verk-
gleði einkenndi framgöngu Páls þá og
þannig mun hann lifa mér í minni.
Kæra Elínborg, börn, barnabörn og
aðrir aðstandendur.
Innilegar samúðarkveðjur frá mér
og konu minni með þeirri ósk að
minningin um látinn ástvin geymist
björt í hugum ykkar.
Björn Pálsson.
Á braut er farinn merkur maður
sem gegndi mikilvægu hlutverki í
endurmótun á stefnu Sláturfélags
Suðurlands. Endurmótun sem skilaði
félaginu úr öldudal og til sterkrar
stöðu sem hefur meðal annars leitt til
mikillar atvinnuuppbyggingar á
landsbyggðinni og gert Sláturfélagið
að stærsta atvinnuveitanda á Suður-
landi.
Páll vann málum fylgi með samtöl-
um og rökræðum en var fastur fyrir
ef á þurfti að halda. Hann átti auðvelt
með að setja aðstæður í sögulegt
samhengi og finna leiðir sem sköpuðu
samstöðu um erfið mál. Í formannstíð
Páls þurfti að taka margar erfiðar
ákvarðanir sem hann leiddi til sátta
með trú á framtíð sem myndi sýna
þessa stefnu rétta.
Páll hafði lag á að hlusta og laða
fram það sem skipti máli í samskipt-
um við fólk. Margir leituðu til hans
með ábendingar um það sem betur
mætti fara og gilti það bæði um
starfsfólk og bændur. Eftir yfirvegun
og skoðun kom Páll þessum atriðum á
framfæri með ábendingum um hvern-
ig sætta mætti sjónarmið.
Menn eins og Páll deyja ekki held-
ur skilja eftir sig sterkar minningar
og hverfa til mikilvægra starfa á betri
stað. Fyrir hönd Sláturfélagsins og
starfsfólks þakka ég forystu Páls og
afburðagóð kynni og sendi eiginkonu
og aðstandendum samúðarkveðjur.
Steinþór Skúlason.
Oft hefur íslenska þjóðin mátt
reyna hve torsótt hefur reynst að
stunda slysalaust atvinnuvegi þjóðar-
innar, vegna erfiðs tíðarfars og
áhættusamlegra samgangna. Þrátt
fyrir miklar tilraunir til að bæta sam-
göngur og draga úr slysahættu, þá er
þessi vandi enn yfirþyrmandi og óvið-
unandi.
Eitt þessara sársaukafullu slysa
varð hér á Eyrarbakkaveginum,
mánudaginn 7. apríl, þegar tveir bílar
rákust á með þeim afleiðingum, að
annar bílstjórinn beið bana. Það var
bóndinn og fræðimaðurinn Páll Lýðs-
son í Litlu-Sandvík í Flóa.
Þetta slys var mikið áfall fyrir
marga hér um slóðir, þar sem Páll var
einstakur að leysa margra manna
vanda og mjög virkur í menningarlífi
héraðsins.
Páll átti eins og flestir ungir menn
mikla drauma um glæsilega framtíð.
En það sem einkenndi Pál umfram
marga menntamenn samtímans var
hinn lifandi áhugi hans á starfi bónd-
ans og framförum í landbúnaði.
Páll hafði allt frá æskuárum skapað
sér það álit og traust, að honum voru
jafnan falin fjölbreytt ábyrgðarstörf í
þágu bænda, en það mátti ekki fjar-
lægja hann frá ættaróðalinu Litlu-
Sandvík. Páll unni jörðinni sinni,
sveitinni og fólkinu sem byggði þessa
stóru grasigrónu stórsléttu sem nefn-
ist einu nafni Flói og er eitt kosta-
mesta hérað landsins. Í Litlu-Sandvík
hefur um alllangt skeið verið glæsi-
legt höfðingjasetur sem byggist á
miklum landkostum jarðarinnar og
hlunnindum við laxveiði sem hafa
tryggt mikla og góða afkomu ábú-
enda í Litlu-Sandvík. Heyrt hef ég
frásagnir um þriggja sólarhringa
brúðkaupsveislu sem þótti hæfilegt
kveðjuhóf glæsilegrar brúðar.
Við Páll Lýðsson höfum átt mjög
langt og gott samstarf. Páll var mik-
ilhæfur maður, vinmargur og hafði
yfir mörgum að segja, rak stórt bú
með fjölskyldu sinni og stóð í margs-
konar bókaútgáfu í sambandi við
sagnfræðirannsóknir sínar. Þá var
Páll vakandi áhugamaður og mjög
virkur í menningarlífi héraðsins og
barðist fyrir nýungum.
Við kveðjustund héraðshöfðingj-
ans í Sandvík heiti ég á sunnlenska
bændur að hefja nýja sókn til að efla
hlut íslenska bóndans og gera fram-
tíð hans bjartari en hún er nú.
Kæra Elínborg og niðjar Páls
Lýðssonar, ég vil votta ykkur og öll-
um aðstandendum mína innilegustu
samúð og færa innilegar þakkir fyrir
hin merku störf Páls Lýðssonar.
Hjalti Gestsson.
Á snöggu augabragði og fyrirvara-
laust hvarf Páll frá okkur. Mikil til-
hlökkun og vaxandi eftirvænting var
tengd þeim ritstörfum sem framund-
an voru hjá sagnfræðingnum og
fræðimanninum. Bókin var í senn há-
skóli og starfsferill hjá Páli. Ritun
hans og fræðistörf verða kjöreign
okkar og sjóður framtíðar. Sterk
samsvörun var í ræktunarstarfi
bóndans og sagnfræðingsins, bónd-
ans að yrkja jörðina og annast arð-
saman bústofn en sagnfræðingsins
að gæta og ávaxta sagnaarfleifð kyn-
slóðanna og færa hana sem gjöf til af-
komenda. Hjá Páli var stórbúskapur
á vettvangi ræktunar og ritstarfa.
Mörg önnur störf utan heimilis ann-
aðist hann. Á heimili þeirra hjóna var
notalegt að koma. Veitingar og við-
mót húsbænda teygðu drjúgt úr
dvalartíma gesta.
Tveimur verkefnum beitti hann
sér fyrir, þar sem leiðir okkar lágu
saman.
Hann var í skólanefnd Tónlistar-
skóla Árnesinga samfellt á árunum
1975 til 1995 og í skólanefnd Fjöl-
brautaskóla Suðurlands 1983 til
1987. Í báðum þessum verkefnum
kom fram framsýni og áhugi á við-
fangsefninu en um leið skilningur og
ábyrgð gagnvart sveitarstjórnum.
Hlutur Páls í þessum verkum var
þýðingarmikill. Hann kom inn í þau
verk á viðkvæmum tímum og fylgdi
þeim eftir af einurð til mikillar far-
sældar.
Menntabrautum lagði hann lið,
lagni ávallt beitti.
Því skal votta þakklætið,
hann þekking djúpa veitti.
Góður vinur er kvaddur. Blessuð
sé minning Páls og innileg samúð til
fjölskyldu hans.
Hjörtur Þórarinsson.
Mikið er erfitt að skrifa þessar lín-
ur. Ekki er það vegna þess að erfitt
sé að finna tilefnin til að þakka Páli.
Þau eru ótalmörg á langri samleið:
Við vorum skólabræður og vinir í
bernsku og allt að stúdentsprófi á
Laugarvatni um miðja síðustu öld, að
samferðin tafðist um sinn. Þegar ég
var kallaður til ábyrgðar í Fjöl-
brautaskóla Suðurlands fyrir aldar-
fjórðungi, þá urðu fagnafundir því að
mér til gleði og huggunar var Páll
þar fyrir í skólanefndinni, ævinlega
lagði hann skólanum vel til og mér
persónulega. Og svo var það Aka-
demían hans Páls hér við Ölfusárbrú,
sl. áratug komu saman á haustkvöld-
um um tveir tugir alþýðumanna,
karla og kvenna, með langa og fjöl-
þætta lífsreynslu að baki, til að
standa undir vinstri handarkrika
Páls, að njóta skyggnigáfu hans.
Hvort sem það nú var að gaumgæfa
Flóamannasögu, eða Sturlungabrall í
Árnesþingi, eða Kambsránsmenn,
eða sunnlenska atorkumenn síðari
alda, eða drauga eða tröll, þá svipti
Páll af huliðsblæju að við hin mætt-
um sjá. Og þótt við töluðum öll í einu
þá fór hann aldrei á taugum, geð-
prýði hans var einstök.
Fyrir allt þetta er hér þakkað, með
grát í huga, en erfiðleikarnir stafa af
reiðinni yfir því að einmitt nútíma-
tæknin skyldi hafa hrifið Pál frá okk-
ur, þar sem hann stóð í blóma lífsins.
Það er ekki eins og verið sé að kveðja
gamalmenni sem þurfti að fá hvíldina
löngu, Páll átti svo margt eftir ógert,
sér og okkur öllum hinum til
skemmtunar og upplýsingar, nú þeg-
ar bústörfum var aðeins af honum
létt. En afköst hans í fræðunum, með-
an bóndastarfið krafðist hans án und-
anláts, voru slík, að líkt var því að
hann gæfi af sér bók eða ritgerð jafn-
an þegar kýr hjá honum bar. Þarf
langt að leita til að finna jafndæmi.
Hlýjar samúðarkveðjur sendum
við Elínborgu og börnunum. En: hvar
finn ég nýjan handarkrika?
Þór Vigfússon.
Fyrstu kynni mín af Páli Lýðssyni
voru fyrir 35 árum þegar hann kenndi
sögu í landsprófi á Selfossi. Við kenn-
arapúltið sat bóndinn og fræðimað-
urinn frá Litlu-Sandvík og fræddi
okkur lipurlega um helstu atburði
mannkynssögunnar.
Seinna kynntist ég Páli gegnum
störf mín hjá Búnaðarsambandinu.
Þegar ég bað hann um auglýsingu frá
Sláturfélagi Suðurlands á bakhlið
ársritsins var svarið stutt og laggott.
Já, ég hef heimild fyrir tveimur aug-
lýsingum á ári. Engar málalengingar,
ekki spurt um verð, málið afgreitt.
Páll hefur verið gjaldkeri Rjóma-
búsins Baugsstöðum frá því að safnið
var opnað. Ég hef starfað með honum
í stjórn ásamt Helga Ívarssyni um
árabil og haft mikla ánægju af. Að
hlusta á þá félaga ræða um liðna tíð,
menn og málefni var ógleymanlegt.
Þeir félagar rituðu síðan sögu Rjóma-
búsins í tilefni af 100 ára afmæli þess
árið 2005. Lítið rit en snoturt.
Fyrir fimmtíu árum kom Páll að
ritun á sögu Búnaðarsambandsins í
tilefni af fimmtíu ára afmæli þess
1958. Hann skrifaði tvo meginkafla
bókarinnar: Sögu Búnaðarsambands-
ins og um búnaðarfélagsskapinn í
héraðinu. Páll var þá að ljúka sagn-
fræðinámi frá Háskóla Íslands og
sagði hann mér fyrir nokkrum dögum
að kennarar hans hefðu sagt forystu-
mönnum Búnaðarsambandsins að
engu þyrfti að kvíða ef þeir fengju
strákinn til verksins.
Þegar kom að útgáfu Sunnlenskra
byggða í tilefni af 70 ára afmæli Bún-
aðarsambandsins leitaði útgáfu-
nefndin til Páls sem aðstoðaði við
prófarkalestur, prentun og útgáfu.
Páll sá auk þess um ábúendatal og
sveitalýsingu fyrir Sandvíkurhrepp.
Fyrir nokkrum árum leitaði stjórn
Búnaðarsambandsins til Páls vegna
útgáfu á sögu Búnaðarsambandsins í
tilefni af 100 ára afmæli þess árið
2008. Páll tók verkið að sér og hófst
þegar handa með krafti sínum og
dugnaði. Fyrirhugað var að ritið
kæmi út nú í júní. Verkinu miðaði vel
og var það á undan áætlun. Því miður
setur hið sviplega og ótímabæra frá-
fall Páls strik í reikninginn. Verkinu
var ekki lokið en góðar líkur eru á að
Lýður Pálsson sem verið hefur hægri
hönd föður síns við ritið muni taka við
þar sem frá var horfið.
Á formannafundi Búnaðarsam-
bandsins í janúar sl. var Páll Lýðsson
gerður að heiðursfélaga fyrir störf sín
að félagsmálum og ritstörfum fyrir
sunnlenska bændur og læt ég hér
með fylgja lokaorðin við þá veitingu
því Páli líkaði þau vel.
„Páll er afkastamaður og gengur
rösklega um og til verka. Hann svífur
oft inn á skrifstofuna mína til að hitta
mig og gildir þá einu hvort það er
maður hjá mér eða ég í símanum. Er-
indið kemur svo í einni til tveimur
setningum og svo sé ég undir iljarnar
á honum. Hann hefur fá orð um mik-
ið.“
Að endingu vil ég fyrir hönd Bún-
aðarsambands Suðurlands votta eig-
inkonu og fjölskyldu Páls dýpstu
samúð okkar.
Sveinn Sigurmundsson.
Páll Lýðsson var stofnfélagi í Sögu-
félagi Árnesinga. Frá byrjun var
hann atkvæðamikill innan félagsins
og lét sér ávallt annt um viðgang
þess. Hann sótti flesta fundi þess, hélt
áhugaverð og fræðandi erindi og átti
ævinlega skemmtilegt innlegg í um-
ræðuna. Frásögn Páls af réttardans-
leik í Brautarholti 1955, á fræðslu-
fundi félagsins í febrúar síðastliðnum
er ógleymanleg þeim sem heyrðu.
Það var eftir því tekið hve vel Páli
tókst að benda á nýja fleti á viðfangs-
efnum fundanna sem þörfnuðust
frekari rannsókna og hann var
óþreytandi við að hvetja áhugasama
um að leggja sitt af mörkum sunn-
lenskum fræðum til framdráttar. Páll
var heiðursfélagi í Sögufélagi Árnes-
inga.
Árnesingur er rit sem Sögufélag
Árnesinga gefur út. Í því birtust fjöl-
margar greinar eftir Pál auk þess
sem eftir hann liggja viðameiri sagn-
fræðirit, s.s. um félagasamtök og fyr-
irtæki bændanna. Þekking Páls á
sögu Árnesþings var einstök. Áhugi
hans á fólki var sannur og ættfræði í
hávegum höfð. Hann hafði tekið sam-
an ábúendatal Árnessýslu frá árinu
1703 og fram á okkar daga ásamt
Halldóri Gestssyni úr Hrunamanna-
hreppi. Skráning og kortlagning ör-
nefna var einnig Páli hugleikin. Sjálf-
ur sat ég eina kvöldstund nú í janúar
með Páli og bændum í Laugardælum
í Flóahreppi þar sem við fórum yfir
örnefnaskrár og kortlögðum örnefni
á loftmyndum.
Páll var óþreytandi við að safna
heimildum um sögu sýslunnar og var
safn hans víðfrægt. Að sama skapi
var hann einstaklega bóngóður við þá
sem leituðu upplýsinga í viskubrunn
hans. Við í stjórn Sögufélags Árnes-
inga leituðum ósjaldan fróðleiks í
smiðju Páls og undantekningalaust
tók hann okkur vel, svaraði strax eða
var rokinn heim til að fletta upp í
heimildum. Það virtist vera Páli jafn
mikið kappsmál að komast að því
hvert svarið væri og þeim sem þurfti
á svarinu að halda.
Páll var ekki bara sagnfræðingur,
hann var líka sagnamaður sem miðl-
aði af þekkingu sinni á lifandi hátt
bæði í ræðu og riti, sem vinsæl nám-
skeið hans hjá Fræðsluneti Suður-
lands undanfarin ár vitna um. Sögu-
félag Árnesinga þakkar Páli Lýðssyni
samfylgdina á liðnum árum. Fráfall
hans er öllum sem unna sunnlenskum
fræðum mikið áfall.
Fyrir hönd Sögufélags Árnesinga
votta ég fjölskyldu Páls mína dýpstu
samúð.
Þorsteinn Tryggvi Másson
formaður.
Þegar Páll Lýðsson hóf búskap í
Litlu-Sandvík, ungur maður, hefur
sjálfsagt sumum þótt nokkuð ein-
kennilegt að háskólagenginn maður-
inn skyldi velja sér þetta ævistarf.
Fljótlega kom þó í ljós að auk bú-
starfanna voru ærin verkefni á
heimaslóðum fyrir hinn áhugasama
sagnfræðing.
Alla sína tíð var Páll óþreytandi að
skrá sögu héraðsins og bændanna og
naut þá þess að vera bæði þátttakandi
í atburðunum og skrásetjari. Það má
segja að með ólíkindum sé hversu
mikið Páll lætur eftir sig af ritverk-
um. Hann ritstýrði byggðasögunni
„Sunnlenskar byggðir“ sem er
margra binda verk og unnin fyrir
daga tölvuvæðingar. Páll vann ótal af-
mælisrit félaga á Suðurlandi og ritaði
á svo lipran og læsilegan hátt að unun
var að lesa.
Páll var ætíð afkastamikill félags-
málamaður og valinn til forustu enda
þekkti hann vel til mála og ræðumað-
ur var hann með afbrigðum góður.
Hann var oddviti okkar í Sandvík-
urhreppnum frá árinu 1970 þar til
hreppurinn gekk inn í Sveitarfélagið
Árborg. Það er margs að minnast frá
þessum árum þegar blandaður bú-
skapur var stundaður á öllum bæjum
í hreppnum og samfélag bændanna
var líkast því sem nú er að finna í
þriðja heiminum. Samheldni og sam-
félagskennd bætti reyndar upp frum-
stæðar aðstæður og fábreyttan lífs-
stíl. En það var hugur í mönnum. Það
var lögð vatnsveita í bæina sem leysti
af fúla heimilisbrunna og þegar hita-
veita var lögð frá Selfossi niður á
Eyrar var stofnuð Hitaveita Sandvík-
urhrepps og heitt vatn lagt í þá bæi
þar sem því var við komið. Stjórnsýsl-
an var einföld en skilvirk. Hrepps-
nefndarfundirnir voru haldnir í stof-
unni hjá Páli. Þarna var dundað við að
leggja á útsvör og fjallskil og fast-
eignaskattar reiknaðir á vasatölvur.
Allt gekk þetta vel þótt puttar okkar
hreppsnefndarmanna væru kannski
vanari kýrspenum og heykvíslum.
Síðan voru álagningarseðlarnir hand-
skrifaðir og sendir á bæina. Síðar
komu svo menn til Páls og gerðu upp
skuldir sínar við hreppinn en Páll
færði öll viðskipti í höfuðbókina með
sinni sérkennilegu skrift sem vísast á
Páll Lýðsson