Sjómannablaðið Víkingur - 01.06.2001, Blaðsíða 55

daglegu tali, einkum kannski í gælunöfn-
um, eins og Guggan fyrir Guðbjörgina á
ísafirði.
Ef mannanöfnin í skipanöfnum eru
borin saman við tíðni mannanafna ann-
ars kemur í ljós að fylgni er ekki þar á
rnilli. T.d. eru nöfnin Sigríður og Einar,
sem bæði eru algeng mannanöfn ekki til
sem skipanöfn 1996.
Áberandi meðal skipanafnanna eru for-
liðirnir Haf- og Sæ-, Hafbjörg, Hafdís,
Hafrún, Hafsteinn og Hafþór og Sæbjörg,
Sæbjörn, Sæborg, Sædís, Særún, Sævar
og Sæþór. Líka má nefna forliðinn Mar-,
t.d. Mardís, Mardöll, Margrét og Maron.
E.t.v. eru líka síðari liðir með -björg al-
gengari en gengur og gerist.
Erlend nöfn koma líka fyrir eins og
Bergkvist, en einnig Fióna, Lúna,
Lysistrada, Madam Úrsúlei og Pía sem
ekki hafa verið borin af íslendingum.
Ýmis þessara nafna sem skip bera eru
frekar sjaldgæf sem mannanöfn, eins og
Uggi og Ugla, Þjóðólfur, Æsa og Ösp en
þó held ég að það eigi frekar við unt
bátanöfnin.
Það nafn sem flest skip bera er Arnar
sem hefur 6 nafnbera en nöfnin Baldur,
Hafdís, Hrönn, Svanur, Sædís og Þor-
steinn hafa öll 5 nafnbera rneðal skipa.
Ekkerl skip heitir Kristín en hins vegar
12 bátar.
Stundum dettur manni í hug að skipa-
nöfn en þó líklega fremur báta hafi síðar
orðið mannanöfn, t.d. Nökkvi.
Þegar litið er á bátanöfnin 1996, er líka
áberandi hversu yfirgnæfandi fjöldi
þeirra er mannanöfn. Af ca 818 nöfnum
sem íslenskir bátar bera eru 418 manna-
nöfn, bæði karla og kvenna, og eru
karlanöfnin um 55% og kvennanöfnin
45% af þeim. Oft heitir bátur tveirn nöfn-
um, Anna Lára, Elsa Rún og Sigrún Ásta,
eða Árni Valur, Guðmundur Gísli og Sig-
urður Helgi. Oft fylgja föðurnöfn manna-
nöfnunum, eins og t.d. Aðalsteinn Hann-
esson og Gyða Jónsdóttir en aðeins eitt
ættarnafn, Loftur Breiðfjörð. Þau eru
hinsvegar fleiri á stærri skipum. Stund-
um eru menn kenndir við stað með for-
setningarlið, t.d. Bergur á Jaðri, Erlendur
á Lálrum, en það virðist ekki gilda urn
kvennanöfn. Stundunr eru skip kennd
með lýsingarorðseinkunn, t.d. Bergur
gamli, Hróðgeir hvíti (sem var söguleg
persóna), Jónas feiti, Ólöf ríka (sem var
söguleg persóna).
Eignarföll eftirnafna eru líka tíðkuð
eins og gerist í mællu máli, ekki síst í
sjávarþorpum, t.d. Anna Ólafs, Árni Páls
og Helga Jóns. Stytt eftirnafn kernur líka
fyrir, eins og t.d. Birna Ben (= Benedikts-
dóttir?), Gísli Hjalta (= Hjaltason), Jón
Sör (= Sörensson?), Pétur Konn (= Kon-
ráðsson?). Nokkur ættarnöfn eru ein
bátanöfn, Bjarnar, Eyfjörð, Jensen og Ól-
sen.
Flest eru nöfnin íslensk en þó eru
nokkur erlend bátanöfn, Donna, Entilý,
Emma, Ingeborg, Kastró, Patton og
Percý.
Sum nöfn eru nöfn ásamt viðurnefni
eða starfsheiti, t.d. Díana prinsessa,
Hannes lóðs.
Nokkur nöfnin eru í ákveðinni mynd,
t.d. Báran, Björgin, Björninn, Jarlinn,
Liljan, Siljan, Svalan.
Sérstaklega má nefna, að algeng eru
nöfn sem hefjast á Haf- en þó einkum
Sæ-. Þannig eru nöfnin Hafbjörg, Hafdís
(12 bátar), Hafey, Hafliði, Hafrún (9),
Hafsteinn og Hafþór. Sæ-nöfnin eru: Sæ-
berg, Sæbjörg, Sæbjörn, Sædís (12), Sæ-
finnur, Sælaug, Sæný, Særós, Særún, Sæ-
unn, Sævaldur, Sær og Sæþór.
Örnefnaflokkurinn
2. stærsti flokkur skipanafna er ör-
nefnaflokkurinn. Þau skipanöfn eru 120
sem með vissu er hægt að segja að séu
örnefni. Það er að vísu erfitl að segja um •
sum nöfnin sem gætu verið örnefni,
hvort þau eru það eða ekki. Ég hef sett í
sérstakan flokk nöfn sem ég kalla “gervi-
örnefni” og kem ég að þeim síðar. Ör-
nefnin eru af ýmsu tagi. Skipafélögin
hafa haft ákveðna eftirliði nafna í nöfn-
um skipa sinna, s.s. -foss hjá Eimskipafé-
laginu, -fell hjá Skipadeild SÍS, -jökull
eða -á o.s.frv. Nokkur fjöldi skipanafna
eða 190 lalsins er skráður sem sérleyf-
isnöfn. Siglingamálastjóri hefur veitl sér-
leyfi á skipanöfnum skv. lögum frá 1970.
T.d. eru nöfn varðskipanna skráð sem
eign Landhelgisgæslunnar og nöfn skipa
Hafrannsóknastofnunar, auk þess nöfn
Eimskipa. Ýmis skip skipafélaganna hafa
verið skráð erlendis, t.d. Dettifoss i
Limasol, svo að þau voru ekki á ís-
lenskri skipaskrá 1996 og falla því ekki
undir þessa athugun. Brúarfoss, Laxfoss
og Hofsjökull voru þó enn á skrá 1996.
Togararnir hafa einnig verið nteð á-
kveðna siðari liði eftir útgerðarfyrirtækj-
um, eins og -bakarnir á Akureyri, þar
sem aðeins Kaldbakur er örnefni en hin
eru líklega tilbúin, s.s. Harðbakur og
Svalbakur. Nokkur skip hafa -röst að síð-
ari lið, t.d. Húnaröst. En röst gæti hugs-
anlega merkt skip eins og í fornmáli.
Nokkur norðlensk skipanöfn af þessu
lagi hafa ákveðinn greini í nafninu: Ak-
ureyrin, Hjalteyrin, Hríseyjan og Oddeyr-
in. Áberandi eru eyjaheiti sem skipanöfn
en annars er ekki hægt að sjá sérstaka
tegund örnefna fremur en aðra. Oft eru
samt nöfn á fjöllum, dröngum, klettum,
lindum og þess háttar algeng. Greinilegt
er að örnefni eru hlutfallslega mun fleiri
sem skipaheiti en senr bálaheiti, af hvaða
ástæðum sem það er. Ein ástæðan gæli
verið sú að stærri útgerðir gefa skipunr
sínum samræmd nöfn eins og áður er
vikið að.
Eitt erlent staðarheiti er skipsnafn,
Álaborg.
Nöfnin Árvík og Stakkur eru hvort um
sig borið af 3 skipum, en yfirleitt er hvert
nafn af þessu tagi borið af aðeins einu
skipi.
Örnefni eru 5. stærsti flokkur báta-
nafna. Þau eru urn 72 talsins eftir því
sem ég hef komist næst. Erfitt er að
ganga úr skugga um hvort örnefni er lil
eða ekki. Örnefnin sem ég hef fundið eru
þessi:
Akurey, Arnarberg, Ás, Ásberg, Ásborg,
Blakkur, Blátindur, Bæjarfell, Digranes,
Dímon, Drangavík, Dritvík, Ernir, Eskey,
Fagravík, Fagurey, Fiskines, Glettingur,
Grótta, Goðaborg, Hanrar, Helguvík, Hít-
ará, Hjallanes, Hjarðarnes, Hnefill,
Hólmi, Hólmur, Hrísey, Hvítá, Kambanes,
Kambur, Klakkur, Klukkutindur, Kneif-
arnes, Kotey, Krosssteinn, Krosstindur,
Kögur, Litlafell, Litlanes, Litlitindur,
Lundey, Lyngey, Mávanes, Mónes, Múli,
Nóney, Núpur, Sandvík, Seila, Seley,
Skálanes, Skáley, Skógey, Skúlaskeið,
Snæfell, Stakkavík, Stakkur, Stapavík,
Stapi, Stekkjarvík, Straumur, Sunnutind-
ur, Sæberg, Sænes, Tindur, Vaktarey,
Valavík, Ystiklettur, Þjótandi, Æðey.
Sum þessara nafna eru líka til sem
mannsnafn, t.d. Ás, Ásberg, Ásborg, Ern-
ir og Múli, og eitt sem hestsnafn, Blakk-
ur.
Örnefni eru tiltölulega fátíðari sem
bátanöfn en nöfn á skipum af hvaða á-
stæðum sem það er. Ekkert þeirra virðist
hafa ákveðinn greini í nafninu. Nafnið
Dímon bera 4 bátar en þaðan af færri
bera hvert nafn.
Nöfn hesta fleiri en nöfn á hryss-
um
3. stærsti flokkur skipanafna er hesta-
nöfn, 69 nöfn. Það er í sjálfu sér ekki að
undra. Snorri spyr í Eddu sinni: “Hvern-
ig skal kenna skip? Svá, at kalla hest eða
dýr eða skíð sækonunga eða sævar eða
skipreiða eða veðrs. Báru fákr, sem Horn-
klofi kvað...” o.s.frv. (íslendingasagnaút-
gáfan, 192). í bókinni Hrímfaxa hefur
Hermann Pálsson tekið saman íslensk
hestanöfn og kennir þar margra grasa.
Ýmis nöfn hesta eru ekki sérstaklega ein-
kennandi hestanöfn, en t.d. eru nöfn úr
norrænni goðafræði, Hrungnir og Mjöln-
ir eða hryssunafnið Busla, sem líka er
nafn á tröllkonu, nafnið Nornin eða Ven-
us, svo að nokkur dærni séu tekin.
Þrátt fyrir þetta hef ég látið skrá Her-
manns hafa forgang fratn yfir annað.
Nöfn hesta eru fleiri en nöfn á hryssum.
Hér verða gefin tæmandi dæmi um
hestanöfnin:
Hestar: Andvari, Asi, Blíðfari, Bresi,
Brettingur, Brirnir, Byr, Dagfari, Draumur,
Farsæll, Faxi, Fengur, Freyfaxi, Fönix,
Gandi, Garpur, Garri, Gjafar, Glaður,
Glófaxi, Gullfaxi, Gulltoppur, Gullver,
Gyllir, Haki, Hrungnir, Jaki, Júpíter, Jöf-
ur, Jötunn, Klaki, Knörrinn, Kyndill,
Sjómannablaðið Víkingur - 55