Sjómannablaðið Víkingur - 01.06.2001, Blaðsíða 16

Þráinn Bertelsson:
Um rómantísha ímynd hins
íslenska sjómanns
„Sjómannslíf, sjómannslíf - ástir og
ævintýr.” Einhvern veginn fer þessi lína
úr gömlu dægurlagi að hljóma í höfðinu
á mér þegar ég er að velta því fyrir mér
hver ímynd hins íslenska sjómanns sé nú
og hver hún hafi verið á mínum upp-
vaxtarárum fyrir nær hálfri öld.
„Ástir og ævintýr” í þessum texta ber
óneitanlega vott um að annaðhvort hafi
miðbik síðustu aldar verið rómantískt
tímabil ellegar þá sjómennskan sveipuð
ævintýraljóma nema hvorttveggja hafi
verið.
Önnur textaglefsa sem svífur um í
höfðinu á mér er svona: „Seiðir hin salta
dröfn.” Hún segir mér að tímarnir hafi
breyst. „Seiðir hin salta dröfn” þætti
undarleg setning i dægurlagatexta í nú-
tímanum. Þetta er eins og óskiljanlegur
og erindislaus draugur upp úr fornsög-
unum og er meira í ætt við skáldskap Eg-
ils Skallagrímssonar heldur en Skíta-
móral og nútímann.
Seiðir? Hvað þýðir það?
Seyðir hvað? Rúgbrauð?
Og með leyfi að spyrja hvað eða hver
er „Salta Dröfn”? Er þetta kvenmaður
eða eitthvert fyrirbæri?
Þótt Sigurgeir afi minn hafi að vísu
verið skipstjóri á ísafirði þá ólst ég upp
sem landkrabbi í Reykjavik og hafði ekki
önnur kynni af sjómönnum en þau að
sumir jafnaldrar mínir og skólafélagar
áttu sjómenn fyrir feður eða þannig.
Með „eða þannig” á ég við Elías vin
rrag
plumar Salta Drofn
sig í nútímanum?
minn en hann var einkabarn móður
sinnar og á föðurinn var aldrei minnst.
Hann var ekki á svæðinu. Þau mæðginin
bjuggu í kjallaraíbúð í Þingholtunum og
leigðu út forstofuherbergi. Leigjandinn
hét Óli og var bátsmaður á togara. Hann
var ekki heima nema stundum en þegar
hann var heima var mikil hátíð hjá Ella -
og okkur vinum hans - því að Óli leigj-
andi var ósínkur á fé við Ella og Elli aft-
ur ósínkur á fé við vini sína. Bátsmaður-
inn var ekki þeirrar skoðunar að ungir
menn ættu að hanga heima hjá sér yfir
mæðrum sínum allan guðslangan dag-
inn. Öðru nær. Einu sinni þegar Óli var í
landi náðum við því að fara í boði hans á
þrjú, fimm og sjö sýningar í Hafnar-,
Stjörnu-, og Austurbæjarbíói sama dag-
inn.
Móðir Elíasar tók sér frí úr vinnu og
brúnaði kartöflur og brasaði miklar
steikur með sósum upp á hvern dag því
að rúmhelgir dagar voru stórhátíðisdagar
meðan Óli bátsmaður var í landi. Og það
var keyptur kassi af kók og var geymdur
bakvið hús.
Leigjandinn sjálfur sagði aldrei margt
en sat í sóffanum og gljáði í framan,
klæddur eins og bankastjóri því að móðir
Ella þvoði og strauaði og stífaði á hann
þær snjakahvítustu skyrtur sem ég
nokkurn tímann séð um mína daga, og
þarna sat hann og hafði alltaf Camel í
munnvikinu og kipraði augun ofurlítið
og brosti og það var sæt kaupstaðalykt af
honum.
„Heyriðið strákar,” sagði Óli og tók
upp veski sem var bólgið af seðlum.
„Viljiðið ekki fara í bíó? Er ekki Tarzan
eða Roy eða Trigger eða einhver í bíó
núna?”
„Þú ert búinn að gefa okkur í bíó,”
sagði Elli sem var, er og verður heiðar-
legur maður.
„Ég gef ykkur þá bara aftur í bíó, “
sagði Óli. „Því að Ólafur Ólafsson báts-
maður á nóga peninga. Þið þurfið ekki
að hafa áhyggjur af þvi. Eru ekki ein-
hverjar góðar myndir?”
,Jújú.” Það vantaði ekki góðar og
sterkar myndir i bíó.
Og Óli taldi seðla upp úr veskinu. „Nú
farið þið bara í bíó, strákar mínir,” sagði
hann. “Og fáið ykkur pylsu á eftir. Og
þið þurfið ekki að vera að flýta ykkur
heim.”
Það þarf ekki að hafa mörg orð um það
hvort við strákarnir öfunduðum ekki Elí-
as af þessu leigjanda eða hugsanlega
stjúpföður, jafnvel þótt hann væri sköll-
óttur.
Palli og Dúddi áttu hins vegar alvöru-
föður sem var sjómaður og ekki bara á
togara heldur á millilandaskipi, einum af
Fossunum hjá Eimskip og sigldi ekki til
Pólands heldur til Ameríku.
Pabbi Palla og Dúdda var ekki jafn-
rausnarlegur við okkur hina strákana
eins og Óli bátsmaður, hins vegar lifðu
þeir bræður í miklum munaði og hjá
þeim sá ég fyrst allar þær eftirsóttu fram-
leiðsluvörur sem gerðu það af verkum að
kapítalisminn sigraði kommúnismann í
hjörtum mannanna og svo í veröldinni.
Meðan aðrar fjölskyldur í Þingholtun-
um átu signa ýsu með hamsatólg og
gengu í fötum frá Andersen & Lát þá
þrifust þeir bræður allra manna best á
smygluðum spýtubrjóstsykri í öllum
regnbogans litum og gengu i gallabuxum
af gerðinni Lee eða Levi's. Og mjólk létu
þeir Palli og Dúddi ekki inn fyrir sínar
varir nema hún kæmi úr ísskáp, en þetta
var á þeim tíma sem fólk geyrndi matvæli
sín í litlum kössum utanhúss að þau
mygluðu síður eða súrnuðu og ísskápar
voru stöðutákn eins og Mercedes Benz
eða BMW jeppar á raðgreiðslum í nútím-
anum.
Já, það þótti fínt að vera sjómaður á
þessum tíma; ég er að tala urn árin fljót-
lega eftir miðja síðustu öld. Og kannski
rétt að geta þess að hinn eini raunveru-
legi jafningi forseta íslands var borða-
16 - Sjómannablaðið Víkingur