Náttúrufræðingurinn - 2007, Blaðsíða 27

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
6. mynd. Steingerðar leifar lauftrjáa frá Selárdal í Arnarfirði. a. Arnarlind, stórvaxið sepótt laufblað, IMNH 1946-02. b. Arnarlind,
hálfvaxið sepótt laufblað með hjartalaga blaðbotn og marga aðalstrengi. Fjöldi hliðarstrengja kvíslast út frá ytri aðalstrengjum, IMNH
17. c. Arnarlind, nærmynd afblaðrönd sem sýnir tónn og hliðartannlægt strengjakerfi, IMNH 310-02. d. Arnarlind, nærmynd affsem
sýnir aðal- og undirtönn, IMNH 5554. e. Arnarlind, smávaxið laufblað, IMNH 5555. f. Arnarlind, hálfvaxið laufblað með hliðartann-
lægt strengjakerfi og tennta blaðrönd, IMNH 5554. g. Arnarlind, nærmynd affsem sýnir kvíslun Jdiðarstrengs og svæði eftir hárbrúska
þar sem kvíslun á sér stað, IMNH 5554. h. Arnarlind, nærmynd af þverstrengjakerfi, IMNH 1952. i. Arnarlind, nærmynd af a sem
sýnir þverstrengi og hornstrengjakerfi, IMNH 1946-02. j. Arnarlind, nærmynd afa sem sýnir smástrengjakerfið (5° strengi), IMNH
1946-02. Mælikvarðinn er 5 cm á mynd a-b og e-f, 5 mm á mynd c-d og g-i, 2,5 mm á mynd j. - Angiosperm fossils from Selárdalur
in Arnarfjörður. a. Tilia selardalense, large leaf IMNH 1946-02. b. Tilia selardalense, median-sized leaf with cordate base and sever-
al primary veins, outer ones with numerous curved external veins, IMNH 17. c. Tilia selardalense, close-up of leaf margin shoiving
semicraspedodromous venation and tooth, IMNH 310-02. d. Tilia selardalense, close-up off showing primary and secondary teeth,
IMNH 5554. e. Tilia selardalense, small leaf IMNH 5555. f. Tilia selardalense, median-sized leaf with semicraspedodromous
venation and toothed margin, IMNH 5554. g. Tilia selardalense, close-up of f showing forking of secondary veins with conspicuous
pocket domatia in axils ofbranches, IMNH 5554. h. Tilia selardalense, close-up shozving simple tertiary veins, IMNH 1952. i. Tilia
selardalense, close-up of a showing tertiary and quaternary venation, IMNH 1946-02. j. Tilia selardalense, close-up of a showing
quadrangular areoles, IMNH 1946-02. Scale bar is 5 cm in panel a-b and e-f and 5 mm in panel c-d and g-i, and 2.5 mm in panel j.
hefur fundist þar magnólía (7.
mynd a) og toppur (Lonicera) (7.
mynd b), en laufblöð þessara ætt-
kvísla eru mjög lík í útliti við fyrstu
sýn. Þá hafa verið borin kennsl á
hvítplatanvið (Platanus leucopliylla)
(7. mynd c-d). Nær allir steingerv-
ingarnir frá Selárdal eru af blöðum
lauftrjáa, en leifar barrtrjáa eru
sjaldgæf sjón í setlögunum í Selár-
dal og eingöngu hafa fundist örfáar
greninálar (Picea) (2. mynd c).
Steingervingarnir frá Botni í Súg-
andafirði (2. tafla) eru að ýmsu leyti
frábrugðnir þeim í Selárdal. I Botni
ber mest á leifum barrtrjáa og lauf-
blöð lauftrjáa finnast sjaldan. Þá eru
varðveisluhættir um margt öðruvísi
en í Selárdal. Steingervingarnir
finnast í rofseti sem er sandbland-
aður siltsteinn með kolalinsum. Þeir
eru ýmist samanpressaðar kolaleif-
ar, svartkolað blaðefni eða viður, en
hann er mest áberandi. Mest ber á
greinum fornrauðviðar (Sequoia
abietina) (2. mynd i-o), en þær eru
frekar breiðar og með aflangar nál-
ar. Kolaðar greinar evrópu-
vatnafuru (Glyptostrobus europaeus)
eru einnig algengar, en að auki hafa
fundist könglar sömu tegundar (2.
mynd e, h). Greinar hennar sýna
töluverðan formfræðilegan breyti-
leika og fundist hafa bæði lang-
greinar (2. mynd f) og stuttgreinar
(2. mynd d, g). Þó að flestir stein-
gervinganna frá Botni tilheyri forn-
rauðviði og evrópuvatnafuru hafa
einnig fundist leifar barrtrjáa af
grátviðarætt (Cupressaceae) (2.
mynd a-b), en þar sem einungis
hafa fundist örfá eintök hefur ná-
kvæmari greining reynst ógerleg.
Þó að blöð lauftrjáa séu sjaldgæf í
setlögunum í Botni (einungis hafa
fundist blaðbrot af arnarbeyki og
elri) þá eru beykialdin frekar algeng
(3. mynd d).
Steingervingarnir frá Ketilseyri
(2. tafla) eru varðveittir í rauðleitum
silt- og sandsteini. I setinu má
greina för eftir plöntur (laufblöð,
aldin, fræ). Leifarnar eru ekki kol-
aðar heldur einungis för sem hafa
mótast í setið þegar það safnaðist
fyrir, en það varð síðar að setbergi.
Varðveisla steingervinga við Ketils-
eyri er frekar slæm og setið er
greinilega mjög veðrað rofset, lík-
legast jarðvegur. I setinu ber mest á
blöðum arnarbeykis (3. mynd h-i),
en einnig eru þar vængjuð beykifræ
(3. mynd j-k). Þá hafa einnig fund-
ist vængaldin asks (Fraxinus) (3.
mynd 1), rekilblað af birki (Betula)
(4. mynd g) og laufblöð og blaðhlut-
ar af magnólíu, toppi, hvítplatan-
viði og arnarlind.
PLÖNTUSAMFÉLÖG
OG VISTFRÆÐI
Eitt helsta einkenni plöntusam-
félagsins frá Selárdal er hversu arn-
arbeyki er áberandi, en leifar
þess finnast í yfir 90% þeirra hand-
sýna sem þar hefur verið safnað.
Samsetning flórunnar er einkenn-
andi fyrir harðviðarskóga í heit-
tempruðu og röku loftslagi eins og
nú ríkir í austurhluta Norður-Am-
eríku (í Appalachiafjöllum),17 aust-
urhluta Evrópu og vesturhluta Asíu
(við norðan- og austanvert Svarta-
haf og sunnanvert Kaspíhaf)18 og í
Austur-Asíu (í Japan og Mið- og
Austur-Kína).19 Algengar ættkvíslir
eru m.a. lind og kastanía (2. tafla).
Lítið sem ekkert finnst af víði (Sal-
ix), ösp (Populus) eða vatnafuru í
setlögunum í Selárdal, en þessar
ættkvíslir eru einkennandi fyrir
plöntusamfélög í nálægð við dældir
þar sem setlagasöfnun á sér stað
(m.a. mýrlendi, stöðuvötn og ár).
Plöntusamfélagið í Selárdal virðist
endurspegla einskonar jaðarsamfé-
lag („allochthonous" eða „zonal
samfélag) samanborið við plöntu-
samfélagið úr setlögunum frá Botni,
þar sem staðbundinn láglendis-
gróður („autochthonous" eða
„azonal" samfélag) virðist hafa ver-
ið ríkjandi. Oft hefur verið bent á
muninn á plöntusamfélögum á há-
lendari svæðum (eins og í Selárdal)
annars vegar og á láglendi (eins og í
Botni) hins vegar.20-2122 Slík samfélög
geta verið töluvert ólík þó að þau
séu samtíma og hafi lifað í nánast
eins loftslagi. Plöntusamfélagið í
95