Náttúrufræðingurinn - 2007, Blaðsíða 48

N áttúrufræðingurinn
2. mynd. Mismunandi berginnskot. a) í Hoffellsdal. Gangar sjást vel t.h. en þeir myndast er kvika þrýstir sér upp ígegnum sprungur
og sker eldri jarðlög. b) jarðlög inn af Dalatanga. Ljósa jarðlagið fyrir miðju myndar er laggangur, líklegast um 20 m á þykkt.
Laggangar, öðru nafni sillur, myndast er kvika smýgur sem næst lárétt inn á milli eldri jarðlaga og storknar samsíða þeim. c) Norðan
í Hvítserki, Austurlandi. Hér má sjá hvernig gangar og sillur tvinnast saman, gangurinn sér sillunum fyrir nýrri kviku. d)
Vesturhorn. Gamalt storknað kvikuhólf sem komið er upp á yfirborð fyrir tilstiUi rofs og landriss. - Different intrusions. a) In
Hoffellsdalur. Dykes. Magma consolidates in fractures that cut through old geological formations. b) In Seyðisfjörður. Sill. Magma
pushes its way parallel to the surrounding formations. The sill in the photo is the light-coloured formation, about 20 m thick. c)
Hvítserkur, E-Iceland. Premature dyke and sill complex. The dyke supplies magma to the sills. d) Vesturhorn. An old crystallized
magma chamber exposed by million years of erosion and isostatic uplift. Ljósm./Photos: Olgeir Sigmarsson.
gegnum fast efni og fljótandi. Þegar
vel tekst til má nota gögn úr slíkum
rannsóknum til að meta stærð
kvikuhólfa sem og lögun þeirra.
Talið er að basísk og súr kvika
myndi ólík kvikuhólf vegna mis-
munandi eðliseiginleika og upp-
runa kvikunnar, en myndun kviku-
hólfa og þróun þeirra er enn í dag
ekki skilin til fullnustu. Árið 1974
kynnti Walker þá hugmynd að
kvika í göngum og sillum (2. mynd)
væri nægilega heit til þess að bræða
grannberg og mynda þannig sam-
fellt kvikuhólf.1 Til þess að þetta
ferli geti átt sér stað þarf grannberg-
ið að vera nægilega heitt þegar
kvikuinnspýting verður svo að að-
flutti varminn dugi til að bræða
það. Ef svo er ekki kólnar og krist-
allast kvikan sem berginnskot.
Mikill hitamunur kviku og grann-
bergs veldur því hins vegar að hin
nýaðkomna kvika snöggkólnar og
glerjast vegna snertingar við kalt
grannbergið.2 Nýlega stungu
Michaut og Jaupart upp á að kviku-
hólf myndist við endurteknar inn-
spýtingar kviku í kerfi sillna og lag-
ganga.3
Fyrir nærri hálfri öld, eða árið
1960, lýstu Eaton og Murata ein-
földu kvikuaðfærslukerfi eld-
stöðvar á Havaí.4 Það samanstóð af
djúpstæðri kvikuþró og grunn-
stæðu kvikuhólfi sem tengdust með
kvikurás. Þetta aðfærslukerfi er
undirstaða þeirrar almennu nálg-
unar að kvika rísi frá möttli og
116
Á