Náttúrufræðingurinn - 2007, Blaðsíða 19

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
þetta er ljósi vikurinn og hátt hlut-
fall gjósku í setlögunum. í Súg-
andafirði finnast plöntuleifar í set-
lögum við gömlu Botnsnámuna (1.
mynd). Þar er setlagastaflinn mun
þynnri og setlögin benda til að
rofefni hafi safnast fyrir á láglendi
þar sem grunnvatnsborð stóð hátt.
Setlögin við námuna sjálfa eru um
4 m á þykkt, úr kolalögum og silt-
blönduðum fínkorna sandsteins-
lögum. Setlögin benda til setsöfn-
unar á mýrlendu flæðilandi með
straumvötnum, þar sem lífrænt
efni safnaðist fyrir í súrefnissnauðu
umhverfi.
Dufansdals-Ketilseyrar setlaga-
syrpuna (13,5 milljón ára) má rekja í
fjallshlíðum við fjarðarbotna á suð-
vestanverðum Vestfjörðum (1.
mynd). Setlögin eru aðgengileg í
fjölda opna, meðal annars í Dufans-
dal í botni Arnarfjarðar, við Ketils-
eyri og í Lambadal innarlega í
Dýrafirði. Setlögin í Lambadal eru
um 10 m þykk sand- og siltsteinslög
mynduð í stöðu- og straumvatni og
þunn kolalög og völuberg sem sest
hafa til í árfarvegi. Við Ketilseyri
eru setlögin rauðleit silt- og sand-
steinslög, foksandur og jarðvegur
að uppruna.
PLÖNTUSTEINGERVINGAR
FRÁ SELÁRDAL, BOTNI OG
KETILSEYRI
Steingervingarnir sem rannsóknin
byggist á eru flestir geymdir í safni
Náttúrufræðistofnunar Islands í
Reykjavík og á Náttúrufræðisafni
ríkisins í Stokkhólmi (Naturhistor-
iska Riksmuseet). Flestum þeirra
var safnað á síðustu öld af Jóhann-
esi Askelssyni, Finnboga Jónssyni,
Helga Guðmundssyni, Samúel
Jónssyni, Sveini P. Jakobssyni, Birgi
Kjaran, Sigurði S. Jónssyni og Axel
Kaaber. Michael A. Akhmetiev,
Leifur A. Símonarson og samstarfs-
menn þeirra söfnuðu sýnum frá
Botni og Ketilseyri á árunum 1979
til 1981. Leifur A. Símonarson, Jón
Eiríksson og Ólöf E. Leifsdóttir
Staður Fyrri rannsóknir Þessi rannsókn
Ketilseyri
Fagus ferruginea Aity Fagus friedrichii Grimsson & Denk
Botn
Metasequoia occidentalis Chaney1 Sequoia abietina (Brongn.) Knobl.
Selárdalur
Carya sp.a Aesculus sp.
Dicotylodonous sp.b Fagus friedrichiiGrímsson & Denk
Fagus antipofii Heerc Fagus friedrichii Grímsson & Denk
Fagus deucalionis llnger0 Fagus friedrichii Grímsson & Denk
Fagus cf. ferruginea AitÁ d Fagus friedríchii Grímsson & Denk
Fagus friedrichii Grímsson & Denke Fagus friedrichii Bnmsson & Denk
Magnolia sp.d Ostrya selárdaliana Áskelsson3, Magnolia sp.
Aescutus sp.
Vitis olriki Heerc Tilia selardalense Grímsson, Denk & Símonarson
Vitis sp.d Tilia selardalense Grímsson, Denk & Símonarson
1. tafla. Listi yfir greiningar fyrri rannsókna á handsýnum steingervinga frá Selárdals-
Botns setlagsyrpunni og Dufansdals-Ketilseyrar setlagasyrpunni. “Áskelsson 1957n,
bÁskelsson 1956\ ‘Áskelssson 1946u, ‘‘Akhmetiev o.fl. 1978‘,cGrímsson og Denk 2005'5,
fSímonarson 198862, sSímonarson o.fl. 2002". - List oftaxa previously recorded from the
Selárdalur-Botn and the Dufansdalur-Ketilseyri Formations. “Áskelsson 1957n, bÁskels-
son 19561, cÁskelssson 1946", dAkhmetiev et al. 19788, ‘Grímsson and Denk 2005'5,
fSímonarson 198862, sSímonarson et al. 2002".
söfnuðu sýnum ofan við Ketilseyri
og í Lambadal á árunum 1999-2001.
Friðgeir Grímsson og samstarfs-
menn hans söfnuðu töluverðu af
sýnum í Selárdal á árunum
2000-2005.
Steingervingarnir frá Selárdal í
Arnarfirði (2. tafla) eru varðveittir í
mjög glerríkum sandsteini. Algeng-
ast er að finna þar för eftir laufblöð
sem mótast hafa í setið eftir að lauf-
blöðin urðu innlyksa í gosefninu.
Ekki er að sjá neinar svartkolaðar
leifar sjálfrar blöðkunnar en oft má
sjá hvítkolað strengjakerfi og stilk.
Aldin, viðarbútar og greinabrot
finnast einnig í setinu. Yfirborð
steingerðra laufblaða er mun slétt-
ara en brotfletir setsins og margir
steingervinganna hafa marglita
veðrunar- eða ummyndunarkápu í
rauðum og olíukenndum litum. Frá
Selárdal er nú búið að bera kennsl á
þó nokkurn fjölda tegunda. Blöð
arnarbeykis (3. mynd b-c, f-g) eru
mest áberandi og nýlega fannst þar
einnig hvítkolað beykialdin (3.
mynd e), raunar það eina sem fund-
ist hefur í Selárdal. Allvel varðveitt
blað lyngrósar (Rhododendron) (3.
mynd a) hefur og fundist, en því
miður hafa ekki fundist fleiri eintök
lyngrósar. Álmblöð (Ulmus) (4.
mynd a-f) eru frekar algeng og auð-
þekkt á strengjakerfinu, einkum
hliðarstrengjum sem klofna á sér-
stakan hátt. Steingerð laufblöð
hjartartrés (4. mynd h-n) hafa hing-
að til verið óþekkt úr íslenskum
jarðlögum, en hjartalaga form blað-
botnsins gaf plöntunni nafnið. Svo
virðist sem hjartartréð hafi verið
frekar áberandi í plöntusamfélag-
inu í Selárdal. Smáblöð af kastaníu
(5. mynd a-k) eru ekki óalgeng en
hingað til hafa þau ranglega verið
talin til hikkoríu (Carya) og humal-
beykis (1. tafla). Smáblöð þessi sýna
verulegan formfræðilegan breyti-
leika sem rekja má til þess að
kastaníublöð eru samsett og því
með mörg smáblöð af mismunandi
stærð og lögun, en lögun smáblað-
anna fer eftir staðsetningu þeirra í
aðalblaðinu (miðlægt eða hlið-
arsmáblað). Laufblöð af arnarlind
eru ekki fátíð (6. mynd a-j), en þau
eru frekar stór, handstrengjótt og
oftast sepótt. Vegna útlitsins hefur
þeim hingað til verið lýst sem vín-
viðarblöðum.11 Nánari greining og
samanburður við steingerðar og
núlifandi plöntur gefur hins vegar
til kynna að um sé að ræða laufblöð
af lind. Aðrar gerðir laufblaða eru
frekar sjaldgæfar í Selárdal, en þó
87