Náttúrufræðingurinn - 2007, Blaðsíða 57

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
reynt var að mæla yfir hundrað
plöntur á hverju svæði. Hæð
hverrar plöntu var mæld að hæsta
brumi og mesta þvermál megin-
stofns var mælt. Skráð var hvort
planta væri í blóma, þ.e. hvort hún
bæri kvenrekla og þeir þá taldir. Til
að meta beitarálag voru ummerki
sauðfjárbeitar á plöntum skráð en
beit á ársvexti 2004 var sleppt til að
koma í veg fyrir skekkju vegna
tímamunar í gagnasöfnun. Innan
hvers 50*50 m reits voru tíu 0,5*0,5
m rammar lagðir tilviljunarkennt út
og allar birkikímplöntur innan
hvers ramma skráðar.
Aldursgreining
A mið-norðursvæðinu (MN) var
birkiplöntunum skipt í þrjá flokka
eftir þvermáli stofnsins: 1) 0-7,99
mm, 2) 8-14,99 mm og 3) >15 mm.
Rúmlega tuttugu fyrstu plönturnar
sem mældar voru úr hverjum flokki
voru sagaðar við rótarháls og
árhringir þeirra taldir undir víðsjá.
Samtals voru 64 birkiplöntur
aldursgreindar á þennan hátt. Gott
aðhvarf (r2 = 0,78; p < 0,001) var á
milli aldurs birkis og þvermáls
stofns. Því var hægt að meta aldur
plantna út frá þvermáli stofns sam-
kvæmt jöfnunni: Aldur (ár) = 0,36 *
þvermál (mm) + 4,73.
Úrvinnsla gagna
Fervikagreining var notuð við sam-
anburð á milli svæða. Samband
milli aldurs og þvermáls, beitar-
merkja og þéttleika og beitarmerkja
og hæðar var kannað með línulegu
aðhvarfi. Gögnin voru greind með
tölfræðiforritinu SYSTAT 916 en
fyrst var gögnunum umbreytt með
logra (log 10).
Niðurstöður
Af þeim 432 plöntum sem skoðaðar
voru báru aðeins 11 rekla (2,6%) og
var fjöldi rekla mjög breytilegur á
milli plantna, frá einum upp í 66
rekla á plöntu. Meðalfjöldi rekla á
blómstrandi plöntum var 9,2 (±5,88)
en miðgildið tveir reklar. Blóm-
strandi plöntur reyndust vera á
aldrinum 8 til 17 ára en meðalaldur
þeirra var tæp 13 ár (12,7±0,89 ár).
Aðeins ein kímplanta fannst í þeim
hundrað 0,5*0,5 m römmum sem
lagðir voru út í tilraunarreitunum.
Marktækur munur var á þéttleika
birkis milli svæða (d.f. = 3; p <
0,001; 3. mynd). Birki var mjög
strjált á austasta svæðinu (A) og á
mið-suðursvæðinu (MS) en þétt-
leikinn var hins vegar langmestur á
mið-norðursvæðinu (MN).
Meðalhæð birkis á rannsókn-
arsvæðunum var 12,9 cm (±0,63) og
hæsta plantan 72,2 cm (4. og 5.
mynd). Hæstu plönturnar voru á
syðra svæðinu á miðjum sandi en
þær lægstu á vestasta svæðinu (V).
Beitarálag af völdum sauðfjár var
mismikið eftir svæðum (6. og 7.
mynd). Beitin var minnst á mið-
norðursvæðinu þar sem 4,2%
plantna báru merki beitar en
beitarálag var tífalt meira á vestasta
svæðinu þar sem það var mest
(43,2% plantna með ummerki
beitar). Ekki reyndist vera mark-
tækt aðhvarf á milli beitar og hæðar
eða beitar og þéttleika plantna.
Elsta birkiplantan í úrtakinu var
frá 1977 (27 ára) og sú yngsta frá
2002 (2 ára). Landnemum fjölgaði
jafnt og þétt á 10. áratugnum og var
meirihluti plantna (80%) frá árunum
1989-1999, þar af um fjórðungur frá
1998. Frá urn 1998 til 2004 var mjög
lítil nýliðun (8. mynd). Meðalaldur
birkis á Skeiðarársandi var 8,2 ár
(±0,15) og var marktækur aldurs-
munur á milli svæða (d.f. = 3; p <
0,001). Meðalaldur plantna var hæs-
tur á mið-suðursvæðinu (9,8±0,33
ára), plöntur á mið-norðursvæðinu
voru aðeins yngri (8,9±0,35 ára) en
meðalaldur var lægstur á vestasta og
austasta svæðinu (6,9±0,15 og
7,7±0,24 ára).
E
«3
C
+■>
c
ro
Q.
OJ
s
'O)
JD.
n>
<o
<D
3. mynd. Þéttleiki birkiplantna á rannsóknarsvæÖunwn á Skeiðarársandi sumarið 2004. Súlurnar sýna meðaltöl og lóðréttu strikin
staðalskekkju meðaltalsins. Svæðum er raðað eftir fjarlægð frá Skaftafelli þaðan sem áætla má að mesta fræregnið komi. A er austasta
svæðið, MN mið-norðursvæðið, MS mið-suðursvæðið og V vestasta svæðið. - Density (±SE) of mountain birch at four study sites on
Skeiðarársandur in 2004. The order of the study sites is east 64), mid-north (MN), mid-south (MS) and west (V) from left to right,
beginning with the site closest to Skaftafell where most ofthe seedrain comesfrom.
125