Náttúrufræðingurinn - 2007, Side 40

Náttúrufræðingurinn
sumur eru öðrum lík þegar frjótölur
og heildarfrjómagn eins sumars er
gert upp.
Gróðurfar á hverjum stað hefur
áhrif á það hvaða frjókorn eru þar á
sveimi. Ef mikið er um plöntur sem
nýta sér vindinn við að dreifa frjó-
kornum má búast við miklu magni
frjókorna meðan á blómgun stend-
ur. Hér á landi eru það helst birki
og grastegundir sem eru vindfræv-
uð og eiga jafnframt stærstan þátt í
heildarfrjófallinu á hverjum stað, þó
svo að ösp, víðir, túnsúra, starir og
tegundir af rósaætt (t.d. reynir)
komi einnig nokkuð við sögu.
Hér á eftir er ætlunin að gera
grasfrjóum sérstök skil (1. mynd).
Þau eru allajafna um og yfir helm-
ingur allra frjókorna sem mælast á
einu sumri hér á landi og einnig er
algengast að fólk hafi ofnæmi fyrir
grasfrjóum. Það getur því verið
mikilvægt þeim einstaklingum sem
haldnir eru grasofnæmi að þekkja
óvininn. Honum verður seint eða
aldrei útrýmt og erfitt getur verið
að forðast hann, enda grasfrjó svo
smá að þau verða fyrst sýnileg þeg-
ar undir smásjá er komið.
Sagt verður frá nokkrum aðferð-
um við að skilgreina tímabilið sem
grasfrjó eru í lofti og í framhaldi af
því verður kannað hvort frjótíminn
hafi breyst á undanförnum árum.
Þá verður gerð grein fyrir því
hvenær á sumrinu búast má við há-
marki grasfrjóa. Að lokum verður
sagt frá nokkrum erlendum tilraun-
um sem miða að því að spá fyrir um
frjómagn sumarsins sem í hönd fer.
En það er væntanlega næsta verk-
efni frjómælinga á íslandi, hvort
heldur verða daglegar spár eða fyr-
ir frjótímann í heild, upphaf hans,
lengd og hversu þungbær hann
gæti orðið þeim sem haldnir eru of-
næmi fyrir grasfrjóum.
Aðferðirog gögn
Þegar frjómælingar hófust 1988 var
fyrst um vorið notuð Hirst-frjó-
gildra í eigu Rannsóknastofnunar
landbúnaðarins (Rala). Hún var sett
Skilgreiningaraðferð - Upphafið - Lokin -
Definition method start date finish date
A Emberlin o.fl. 2001 fyrsti dagur með 1% heildarfrjómagns slðasti dagurmeðr/o heildarfrjómagns
B Nilsson og Persson 1981 þegar 5% frjókorna hafa mælst þegar 5% frjókorna eiga eftir að mælast
C Lejoly-Gabriel 1978 þegar 5% frjókorna hafa mælst og þann dag eða þann fyrsta eftir það sem er með frjótölu sem nær 1% heildarfrjómagns síðasti dagur með 1% heildar- frjómagns og næstu 2 dagar á undan þurfa að ná 3% samtals
D Þröskuldur — 1% fyrsti dagur með frjótölu sem er 1% af lægsta heildarfrjómagni síðasti dagur með frjótölu sem er 1% af lægsta heildarfrjómagni
E Þröskuldur — frjótalan 10 þegar frjótala nær fyrst 10 þegar frjótala nær síðast 10
F Samfella fyrsti dagur þegar grasfrjó fara að mælast dag hvern í a.m.k. vikutíma síðasti dagur fyrir fyrsta 0-dag sem er með minna en viku samfellu frjótalna I kjölfarið
I. tafla. Yfirlit yfr mismunandi skilgreiningar á upphafi og lokum fijótíma. - The six different defini-
tions of a pollen season.
niður á þaki Veðurstofu íslands og
höfð þar fram í júnílok þegar hún
var flutt á tilraunastöð Rala við
Korpu. Burkard-frjógildra kom til
landsins í byrjun júní sama ár.
Henni var komið fyrir í mælireit
Veðurstofunnar í sömu hæð og
hitamælum og fleiri veðurathugun-
artækjum, þ.e. tveggja metra hæð
frá jörðu, og hefur verið höfð þar
síðan, frá maíbyrjun til september-
loka ár hvert. Grastímabilið hefur
verið mælt með sama tæki frá upp-
hafi frjómælinga. Fyrsta sumarið
urðu grasfrjó ekki stöðug í loftinu
fyrr en upp úr 24. júní, eða tíu dög-
um eftir að nýja gildran komst í
gagnið.
Segja má að Burkard-frjógildran
eða samsvarandi tæki frá öðrum
framleiðendum (t.d. Lanzoni á ftal-
íu) sé staðalbúnaður við frjómæl-
ingar í Evrópu. Hún dregur inn loft
um litla rauf, 2 x 14 mm, í sama
magni og maður í kyrrstöðu andar
að sér, eða um 10 lítra á mínútu.
Innan við raufina er fituborinn
strimill sem agnir í loftinu festast á;
strimillinn færist fram hjá raufinni
um 2 mm á klukkustund. Þannig
geymir 48 mm langur strimilsbútur
agnir úr andrúmsloftinu, þar á
meðal frjókorn, sem safnast hafa
fyrir á einum sólarhring. Strimillinn
er skoðaður í smásjá með 400- til
500-faldri stækkun. Þar má sjá hvað
var í loftinu á hverjum tíma með
um einnar klukkustundar ná-
kvæmni. Hér er sá háttur hafður á
að frjókorn eru talin úr 12 böndum
með jöfnu 4 mm millibili á strimlin-
um en það jafngildir því að öll frjó-
korn í loftinu aðra hverja klukku-
stund séu frjógreind.
Mælieiningin, frjókornafjöldi í
einum rúmmetra á sólarhring, kall-
ast frjótala og sólarhringurinn nær
frá miðnætti til miðnættis. Þetta
þarf að hafa í huga þegar frjótala er
borin saman við úrkomumælingar
Veðurstofunnar vegna þess að úr-
koma er mæld frá klukkan 9 að
morgni til 9 næsta dag og látin
fylgja seinni deginum. Frjókorn
dreifast frekar á daginn en nótt-
unni. Þetta er þó ekki einhlítt. Ur-
koma sem fellur að degi til og kem-
ur í veg fyrir frjódreifingu þann dag
fylgir mælingu næsta dags. Ur-
komumælingar og frjótala eru því
ekki í fasa. Ef til vill væri eðlilegast
að bera frjótölu saman við úrkom-
una daginn eftir eða hliðra frjótölu
til um einn sólarhring. Það væri
samt sem áður aðeins nálgun til að
leiðrétta vegna þessa misræmis.
108