Náttúrufræðingurinn - 2007, Qupperneq 65

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
6. mynd. Þakprismasjónauki, Nikon Monarch 8x42 DCF.
Með aldri þrengjast hámarksljós-
op augnanna úr 7-8 mm í tvítugum
manni í um 5 mm í fimmtugum.
Öldungur hefur því takmörkuð not
af 8x56 náttkíki með 7 mm útgangs-
ljósopi.
Til nota á skipum henta vel sjón-
aukar með hóflegri stækkun og
stóru útgangsljósopi. I veltu getur
verið erfitt að halda kíki stöðugum í
mikilli stækkun og að beina þröng-
um útgangsljósopsgeisla nákvæm-
lega að sjáaldri augans. Flestir skips-
sjónaukar eru af stærðinni 7x50.
Stækkun og sjónsvið
í fljótu bragði mætti ætla að hand-
sjónauki sé því betri sem hann
stækkar meir. En með aukinni
stækkun reynist erfiðara að hemja
viðfangið innan sjónsviðs kíkisins.
Við val á handsjónaukum þarf
hver að taka mið af handstyrk sín-
um. Flestir menn ráða vel við sjö-
eða áttfalda stækkun; handstyrkir
menn nýta lOx stækkandi kíkja, en
með 12x eða meiri stækkun þurfa
flestir að skorða kíkjana við þrífót
eða annan festibúnað.
Til eru handsjónaukar með tölvu-
stýrðum hristijöfnunarbúnaði,
„image stabilizer", sem knúinn er
rafhlöðum og dregur úr áhrifum
hristings með því að breyta för ljóss
gegnum tækið. Á stórum kíki frá
Zeiss, 20x60 S, er hugvitsamlegur
hristijöfnunarbúnaður án tölvu-
stjórnar og battería.
Auk þess sem hlutir í mikilli
stækkun færast hraðar innan sjón-
sviðsins og út úr því er sjónsvið
kíkis að öðru jöfnu því þrengra sem
stækkunin er meiri. Hér kemur við
sögu þriðja mælitalan, sem lesa má
á flestum sjónaukum, sjónarhornið.
Það er ýmist skráð sem horn eða
sem þvermál sjónsviðsins á tilteknu
færi. Hver gráða í sjónarhorni kíkis
spannar 17,5 metra þvermál á 1000
m færi, þannig að 7,5° sjónarhorn
spannar til dæmis 122 metra svið í
1000 metra fjarlægð. Vítt sjónsvið
auðveldar mönnum að greina hrað-
fara viðfangsefni, svo sem flokk
fugla á flugi, en það gerir kíkinn
þyngri því það kallar á stærri pris-
mu og augngler auk þess sem hætt
er við að myndin verði óskýr úti við
jaðrana, einkum ef notandinn er
með gleraugu.
Til eru handsjónaukar með breyti-
legri stækkun, „súmstillingu". Sam-
kvæmt tiltækum heimildum virðast
þeir enn nokkuð að baki venjuleg-
um faststækkandi linsukerfum um
skerpu.
Skerpustilling
Svonefndir „sjálfskerpandi" sjón-
aukar (autofocus) ættu flestir fremur
að kallast „óskerpandi". I þeim er
fastskorðuð fjarlægðarstilling sem
gefur skarpa mynd af alldjúpu sviði
allt út að sjóndeildarhring en nálæg-
ir hlutir verða óskýrir. Einnig eru til
eiginlegir sjálfskerpandi kíkjar með
rafhlöðu sem knýr sjálfvirka fjar-
lægðarstillingu líkt og er í mörgum
ljósmyndavélum, en þeir eru flóknir
og fyrirferðarmiklir og sennilega
svifaseinni en vanur sjónaukanot-
andi. Fuglaskoðari þarf bæði að geta
skoðað auðnuhttling á nálægri grein
og örn í háloftum og ætti að velja
sjónauka sem skilar skarpri mynd á
3 metra færi eða nær.
I flestum nýjum kíkjum er fjar-
lægðin stillt fyrir bæði augu í senn
með hjóli á miðási kíkisins sem
ýmist færir bæði augnglerin sam-
hliða fram eða aftur ellegar verkar á
sérstakt skerpustillikerfi inni í kíkin-
um. Áður þarf að stilla kíkinn með
hliðsjón af innbyrðis sjón augnanna.
Sú stilling er fundin í eitt skipti fyrir
öll með því að haldið er fyrir hægra
hlutgler og skerpan stillt á fjarlægan
hlut á vinstra auga. Svo er tekið fyrir
vinstra hlutglerið og snúið hólk með
kvarða, sem aðeins stillir hægra
augngler þar til myndin í því er
skörp. Ef sjónin er eins á báðum
augum stendur sá kvarði á núlli en
sýnir annars plús- eða mínustölu. I
hvert sinn sem notandinn handleik-
ur síðan kíki (eða smásjá með tveim-
ur augnglerjum) þarf haim að stilla
kvarðann á þessa tölu.
7. mynd. Sjónauki með hristijöfnun,
Canon 15x50 IS.
133