Náttúrufræðingurinn - 1997, Síða 28

bandinu við Guð og fegurð
sköpunarverks hans með
vélrænni skilgreiningu á
manni og náttúru.
Skömmu síðar skall iðn-
byltingin á af fullum þunga
með eiturspúandi verk-
smiðjum, barnaþrælkun í
kolanámum og skítugum
iðnaðarborgum. Þó svo að
fólk flykktist til borganna
og verksmiðjanna í von um
betri kjör voru þeir margir
sem sýttu þessa þróun og
þráðu afturhvarf til einfald-
ari lífshátta nær guðs-
grænni náttúru. Þannig
skrifaði Henry David
Thoreau, sem enn í dag er
andlegur guðfaðir margra
umhverfisverndarsinna í
Bandaríkjunum, um einfalt
líf sitt við Waldentjörn þar
sem hann íhugaði fegurð
og samræmi sköpunar-
verksins á daglegum labbitúrum og skrifaði
af kaldhæðni um járnbrautir, gufuvélar og
önnur verk hins manngerða heims, sem voru
að breyta heimalandi hans í stórveldi. „I
hinni óspjölluðu náttúru felast bjargráð
heimsins" var grunntónninn í heimspeki
hans.
í sinni öfgakenndustu mynd má segja að
þessi rómantíska umhverfisverndarstefna
sé andóf gegn öllum tækniframförum, sót-
svört afturhaldsstefna. Til eru fámennir
öfgahópar á borð við bandarísku samtökin
Earth First!, sem lýsa mannkyninu í ritum
sínum sem krabbameini á Móður Jörð,
fagna eyðnifaraldrinum sem aðferð náttúr-
unnar til að halda þessari óværu í skefjum
og predika afturhvarf, kannski ekki til
steinaldar en til lifnaðarhátta á borð við þá
sem Amish-fólkið stundar enn þann dag í
dag, þar sem fólk ekur um í hestvögnum
og ræktar sitt grænmeti án tilbúins áburðar
og eiturefna.
Slíkar hugmyndir um afturhvarf til ein-
faldari lífshátta hafa alltaf átt nokkru fylgi
að fagna. í dag gætu þær t.d. lýst sér í þörf
fyrir að komast öðru hvoru í
snertingu við „raunveruleg-
an veruleika“ á gönguferð í
óbyggðum eftir að hafa eytt
of miklum tíma í sýndarveru-
leika Internetsins og hins
rafræna skemmtanaiðnaðar.
Hjá flestum fylgismönnum
„rómantískrar umhverfis-
verndarstefnu" er hún þó
ekki barátta gegn allri tækni-
þróun og athafnasemi
mannsins, heldur fremur
áminning um að við megum
ekki gleyma alveg gömlum
gildum og fórna hinu nátt-
úrulega umhverfi; missa
ekki alveg tengslin við
náttúruna og sköpunar-
verkið í dýrkun á mammon
og eigin getu. Það er þessi
rómantíska hugsjón sem lá
að baki stofnun fyrstu þjóð-
garðanna í Bandaríkjunum
og Evrópu og er enn í dag
grundvöllur náttúruverndar (í þröngum
skilningi þess orðs) hjá a.m.k. hinum ríkari
þjóðum heims.
Þetta sjónarmið er kannski best túlkað
með eftirfarandi orðum Sigurðar Þórarins-
sonar jarðfræðings, sem verður varla sak-
aður um að vera neinn andstæðingur
vísindahyggju, en hann sagði á fundi Hins
íslenska náttúrufræðifélags árið 1949;
„Við lifum á tímum sem meta flest til silfurs og
seðla og kalla það raunsæi, en nefna e.t.v. trú á
þau verðmæti, sem ég hef hér talið að vemda
þyrfti, rómantík og flótta frá veruleikanum. En
til eru þau verðmæti, sem ekki verða metin til fjár
og eru það þó þau, sem gefa mannlegu lífi
innihald og meiningu og er ekki vafasamt raunsæi
að vanmeta þau? Seðlarnir fúna og við, sem þeim
söfnum, fúnum líka, en við fáum ekki flúið dóm
komandi kynslóða um það, hvernig við skiluðum
landinu okkar í þeirra hendur. Það er stundum
hægt að bæta tjón af fjármálalegum og
pólitískum afglöpum, en fordjarfanir á
náttúrumenjum eru í flokki þeirra afglapa, sem
ekki verða bætt. Allt gull veraldar getur ekki gefið
okkur aftur einn einasta geirfugl og engin
nýsköpunartækni getur byggt Rauðhólana upp
að nýju.“
1. mynd. Hugmyndafrœði hefð-
bundinnar umhverfisverndar
má rekja til Frakkans Jacques
Rousseau (1712-1778) en
hann er jafnframt talinn upp-
hafsmaður rómantísku stefn-
unnar.
22