Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 1987, Page 9

Náttúrufræðingurinn - 1987, Page 9
hraunin í Álftaveri og á Mýrdalssandi væru úr syðri hluta sprungukerfisins. í ljósi þess að Eldgjá er hluti af þeirri miklu sprungurein, sem rekja má jökla milli, er naumast óeðlilegt að velta því fyrir sér hvort myndun Eld- gjár sé ekki fyrst og fremst afleiðing af sprungumyndun og höggun (tekton- ik), en eldvirknin komi síðar til. Hér skal og á það bent að þar sem akvegur- inn inn eftir gjánni endar er gíghrúgald mikið, sem hallast upp að eystri gjá- veggnum, en það sýnir að gjáitr var til þegarþargaus. Um þetta getur hver sá er á staðinn kemur sannfært sig, en þetta þýðir að sjálfsögðu að gjáin er eldri en gosið. HRAUNIN Fullyrt hefur verið að hraun það, sem runnið hefur til austurs um skarðið þar sem Nyrðri Ófæra og Strangakvísl nú renna, hafi fallið austur í hið forna Skaftárgljúfur og eftir því niður á láglendið og að á því stæði Landbrotsbyggð. Það hefur m. ö. o. verið gengið út frá því að Eldgjárhraun hafi þar lent undir Skáft- áreldahrauni frá 1783, en svo virðist sem enginn hafi skoðað þau hrauna- mót. Kort Sappers er ekki nógu ná- kvæmt og nær ekki nógu langt austur til þess að sýna þetta. Robson (bls. 102) segir einfaldlega: „. . . . they disap- pear under the Laki lava of the Skaftá valley“. Kort hans af þessu er naumast gert á staðnum. Sé nokkuð nánar hug- að að þessum meintu hraunmótum kemur eftirfarandi í ljós. Rétt neðan við þann stað þar sem Strangakvísl og Nyrðri Ófæra koma saman, skiptist vatnið aftur í tvo arma (1. mynd). Nyrðri kvíslin fellur út af norðurbrún hraunsins góðan spöl austar og rennur eftir það meðfram því og svo út á slétta sanda. Syðri kvíslin, sem á köflum skiptist í nokkra arma, eftir því hvað vatnið er mikið, fellur í fossum út af hrauninu (2. mynd), sem þar mynd- ar talsvert háa brún (3. mynd), og út á áður nefnda sanda, kippkorn sunnar en nyrðri kvíslin. Að austan takmark- ast þessi sandslétta af ávalri jökulurð- arbungu. Við nánari athugun kemur í ljós að undir þessari sandsléttu er Skaftáreldahraun, sem sjá má af því að klettar og hraunhryggir úr því standa víðs vegar upp úr sandinum bæði nyrst og syðst. Þetta sýnir að þegar Skaftár- eldahraun rann 1783 hefur þarna verið láglent vik eða lægð, sem takmörkuð var að austan af áður nefndri jökulurð- ar hæð en að vestan af brún Eldgjár- hrauns (1. mynd). Þetta bendir mjög sterklega til þess, að þessi kvísl Eld- gjárhrauns hafi aldrei náð lengra, en endi í þessari bröttu brún. Þær hraunnibbur og hryggir, sem upp úr sandinum standa eru allar Skaftárelda- hraun. Hefði Eldgjárhraun náð lengra, hlaut það að stöðvast við hæð- ina handan við lægðina og sandslétt- una. Þar hefði þá engin lægð verið, sem Skaftáreldahraun gat runnið í (1. mynd). í þessari bröttu brún Eldgjár- hrauns eru tveir myndarlegir gervigígir (4. mynd). Niðurstaðan af þessu hlýtur að verða sú að hvorki eru líkur og því síður sannanir til fyrir því að Eldgjárhraun hverfi þarna undir Skaft- áreldahraun. Það virðist ekki hafa náð fram að Skaftá á þessum stað, en þar er dalurinn nú aðeins um 1,5 km breiður. Nyrðri Ófæra fellur upp að norðurenda margnefndrar jökulurð- arbungu og eftir það í fossum og há- vöðum, fyrst til austurs en svo til suðurs meðfram rönd Skaftárelda- hrauns, milli þess og hæðadraganna þar vestur af. Hvergi sést þar annað hraun undir því, en bæði grágrýti og jökulberg þar sem áin fellur fyrir norðurenda hæðarinnar. Um hina syðri kvísl Eldgjárhrauns, þá er fallið 3
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.