Náttúrufræðingurinn

Ukioqatigiit

Náttúrufræðingurinn - 1987, Qupperneq 9

Náttúrufræðingurinn - 1987, Qupperneq 9
hraunin í Álftaveri og á Mýrdalssandi væru úr syðri hluta sprungukerfisins. í ljósi þess að Eldgjá er hluti af þeirri miklu sprungurein, sem rekja má jökla milli, er naumast óeðlilegt að velta því fyrir sér hvort myndun Eld- gjár sé ekki fyrst og fremst afleiðing af sprungumyndun og höggun (tekton- ik), en eldvirknin komi síðar til. Hér skal og á það bent að þar sem akvegur- inn inn eftir gjánni endar er gíghrúgald mikið, sem hallast upp að eystri gjá- veggnum, en það sýnir að gjáitr var til þegarþargaus. Um þetta getur hver sá er á staðinn kemur sannfært sig, en þetta þýðir að sjálfsögðu að gjáin er eldri en gosið. HRAUNIN Fullyrt hefur verið að hraun það, sem runnið hefur til austurs um skarðið þar sem Nyrðri Ófæra og Strangakvísl nú renna, hafi fallið austur í hið forna Skaftárgljúfur og eftir því niður á láglendið og að á því stæði Landbrotsbyggð. Það hefur m. ö. o. verið gengið út frá því að Eldgjárhraun hafi þar lent undir Skáft- áreldahrauni frá 1783, en svo virðist sem enginn hafi skoðað þau hrauna- mót. Kort Sappers er ekki nógu ná- kvæmt og nær ekki nógu langt austur til þess að sýna þetta. Robson (bls. 102) segir einfaldlega: „. . . . they disap- pear under the Laki lava of the Skaftá valley“. Kort hans af þessu er naumast gert á staðnum. Sé nokkuð nánar hug- að að þessum meintu hraunmótum kemur eftirfarandi í ljós. Rétt neðan við þann stað þar sem Strangakvísl og Nyrðri Ófæra koma saman, skiptist vatnið aftur í tvo arma (1. mynd). Nyrðri kvíslin fellur út af norðurbrún hraunsins góðan spöl austar og rennur eftir það meðfram því og svo út á slétta sanda. Syðri kvíslin, sem á köflum skiptist í nokkra arma, eftir því hvað vatnið er mikið, fellur í fossum út af hrauninu (2. mynd), sem þar mynd- ar talsvert háa brún (3. mynd), og út á áður nefnda sanda, kippkorn sunnar en nyrðri kvíslin. Að austan takmark- ast þessi sandslétta af ávalri jökulurð- arbungu. Við nánari athugun kemur í ljós að undir þessari sandsléttu er Skaftáreldahraun, sem sjá má af því að klettar og hraunhryggir úr því standa víðs vegar upp úr sandinum bæði nyrst og syðst. Þetta sýnir að þegar Skaftár- eldahraun rann 1783 hefur þarna verið láglent vik eða lægð, sem takmörkuð var að austan af áður nefndri jökulurð- ar hæð en að vestan af brún Eldgjár- hrauns (1. mynd). Þetta bendir mjög sterklega til þess, að þessi kvísl Eld- gjárhrauns hafi aldrei náð lengra, en endi í þessari bröttu brún. Þær hraunnibbur og hryggir, sem upp úr sandinum standa eru allar Skaftárelda- hraun. Hefði Eldgjárhraun náð lengra, hlaut það að stöðvast við hæð- ina handan við lægðina og sandslétt- una. Þar hefði þá engin lægð verið, sem Skaftáreldahraun gat runnið í (1. mynd). í þessari bröttu brún Eldgjár- hrauns eru tveir myndarlegir gervigígir (4. mynd). Niðurstaðan af þessu hlýtur að verða sú að hvorki eru líkur og því síður sannanir til fyrir því að Eldgjárhraun hverfi þarna undir Skaft- áreldahraun. Það virðist ekki hafa náð fram að Skaftá á þessum stað, en þar er dalurinn nú aðeins um 1,5 km breiður. Nyrðri Ófæra fellur upp að norðurenda margnefndrar jökulurð- arbungu og eftir það í fossum og há- vöðum, fyrst til austurs en svo til suðurs meðfram rönd Skaftárelda- hrauns, milli þess og hæðadraganna þar vestur af. Hvergi sést þar annað hraun undir því, en bæði grágrýti og jökulberg þar sem áin fellur fyrir norðurenda hæðarinnar. Um hina syðri kvísl Eldgjárhrauns, þá er fallið 3
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.