Náttúrufræðingurinn - 1987, Side 47

I- REKBELTI H
3. mynd. Einfölduð mynd af hluta rekbeltisins á íslandi. Þessi hluti samanstendur af
nokkrum eldstöðvakerfum, sem hvert um sig fær kviku beint úr þró. Þykk skorpa milli
þróa hindrar kviku sem situr efst í þró í að flæða á milli þróa. - A schematic illustration of
a part of the volcanic rift zone in Iceland composed ofseveral volcanic systems, each fed by
a magma reservoir. The reservoirs are separated by barriers where the crust is much thicker
than above reservoirs. The magma in the upper part of the reservoirs is thus normally
unable to flow between reservoirs. The scale is approximate.
þróar verður fljótlega alfljótandi
(kvikutjörn), enda vandséð hvernig
gosgangar gætu annars myndast í eld-
stöðvakerfum sem ekki hafa grunn-
stætt, alfljótandi hólf, heldur sækja
kviku sína beint í þró.
AFLFRÆÐI KVIKUÞRÓA
Skilyrði þess að kvikuþró „gjósi“,
þ. e. að gangur skjótist út úr henni, er
að kvikuþrýstingurinn (P) í þrónni sé
meiri en lárétta þrýstispennan horn-
rétt á ganginn (Sh) plús togstyrkur
skorpunnar (T). Á táknmáli lítur þetta
svona út:
P^Sh + T (1)
Þar sem T breytist ekki með tíma, er
ljóst að til að kvikuþró skjóti út gangi
þarf P annað hvort að vaxa eða Sh að
minnka (eða hvort tveggja að breyt-
ast). Innan rekbeltanna er líklegt að
minnkun Sh vegna plötuhniks sé aðal-
þátturinn, en utan þeirra er vöxtur P
líklega aðalþátturinn. Fyrir djúpstæð-
ar þrær eins og hér um ræðir skiptir í
raun litlu máli hvor þátturinn stjórnar
innskotatíðninni (gangatíðninni) því
að breytingar á spennusviði verða yfir-
leitt svipaðar í báðum tilfellum.
Unnt er að sýna fram á (Ágúst Guð-
mundsson 1986b, 1987) aö í hverju
gosi gefi þró frá sér tæplega 0,02% af
rúmmáli sínu. Til að sjá hvað þetta
þýðir varðandi stærð þróa, skulum við
líta á nokkur dæmi.
Á Reykjanesskaga eru sprungugos-
in ættuð beint úr kvikuþróm. Meðal-
rúmmál nútíma (þ. e. yngri en 10.000
ára) hrauna á Reykjanesskaga er 0,11
km3, og ef rúmmál gosganga er tekið
41