Náttúrufræðingurinn

Ukioqatigiit

Náttúrufræðingurinn - 1987, Qupperneq 53

Náttúrufræðingurinn - 1987, Qupperneq 53
MPa, sem er nálægt meðaltali mælinga (Haimson & Rummel 1982). Mælingar á litlum bergsýnum í rannsóknastofu gefa oft mun hærri togstyrk á basalti, en vegna fjölda stuðlasprungna í bas- althraunum er togstyrkur þeirra jafn- an talsvert lægri en togstyrkur lítilla bergsýna. En jafnvel þótt togstyrkur jarðskorpunnar væri 10 MPa, sem verður að teljast óeðlilega hátt, yrði rúmmál gangs og gosefna úr stærsta innskotinu ekki meira en 0,25 km3. Þverskurðarflatarmál og rúmmál virkra kvikuhólfa hér á landi er óþekkt. Lauslegt mat bendir til þess að þverskurðarflatarmál Kröfluhólfs- ins sé um 8 km2 og hólfsins undir Grímsvötunum 10 km2 (Helgi Björns- son o. fl. 1982). Þessar tölur eru því svipaðar og reiknað þverskurðarflat- armál stórra innskota hér á landi. Einnig er reiknað ummál Kröfluhólfs- ins, 76 km3, áþekkt því sem reiknað var út hér á undan fyrir berghleifana. Ekki er því fjarri lagi að álykta að núverandi kvikuhólf séu áþekk að rúmmáli og stóru innskotin, enda lík- legt að mörg þeirra séu forn kvikuhólf. Algeng stærð kvikuhólfa undir íslandi gæti því verið á bilinu 20—100 km3, en þau stærstu 150—200 km3. UMRÆÐA Stœrð þróa og hólfa Þegar meta skal stærð hólfa og þróa er einkum tvennt sem hafa verður í huga: kólnunarhraða kvikunnar og rúmmál gangs og gosefna í einstökum gosum. Lítið sem ekkert hefur verið fengist við að meta fræðilegan líftíma þróa út frá kólnunarhraða kviku. Um- hverfið hefur svipaðan eða sama hita og þróin og að auki fær hún stöðuga viðbót af kviku neðan úr möttli. Það er því óvíst að kólnun kviku setji líf- tíma þróa nokkur veruleg mörk. Margir hafa hins vegar reynt að meta líftíma hólfa út frá kólnunar- hraða kviku (t. d. Spera 1980, Fedot- ov 1982, Bonefede o. fl. 1986). Flestar byggja rannsóknir þessar á vel þekkt- um formúlum fyrir varmaleiðni í föstu efni (Carslaw & Jaeger 1959). Líftími hólfa er þá venjulega skilgreindur sem storknunartími kvikunnar, þ. e. tím- inn frá því kvikan sest að í hólfinu þar til hún er storknuð. Niðurstöður reikninganna eru þó aðeins leið- beinandi þar sem nokkuð vantar enn á að þeir líki nægilega vel eftir náttúr- legum aðstæðum kvikuhólfa (sjá einn- ig Giberti o. fl. 1984). Niðurstöður reikninga benda til þess (Spera 1980) að kúlulaga hólf sem er 1 km í radíus storkni á nokkrum tugum árþúsunda, og að storknunar- tíminn vaxi með radíus hólfsins í veld- inu 1,3. Þannig er storknunartími hólfs sem hefur tífaldan radíus á við annað hólf 101,3 = tuttugufalt lengri. Kúlu- laga hólf sem eru 2—3 km í radíus hafa nokkur hundruð þúsund ára storknun- artíma, og ættu því að geta viðhaldið megineldstöð a. m. k. þetta lengi. Megineldstöðvar hér á landi eru taldar vera virkar í nokkur hundruð þúsund til milljón ár (Kristján Sæmundsson 1979), þótt áætlaður líftími þeirra langlífustu sé yfir tvær milljónir ára (Haukur Jóhannesson 1975). í ljósi þess hve reikningar fyrir storknunar- hraða eru óáreiðanlegir, er samræmið á metinni stærð hólfa út frá storknun- arhraða annars vegar og út frá rúm- máli gangs og gosefna hins vegar furðugott. Það rúmmál gosefna sem notað var hér á undan kann þó að vera villandi að sumu leyti. í fyrsta lagi verður að skilgreina nákvæmlega hvað telst vera eitt gos, ellegar er ekki unnt að tiltaka 47
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.