Náttúrufræðingurinn - 1934, Blaðsíða 54

100
xáttúrukr.
avo langt eru á veg komnir á þróunarbrautinni, að þeir hafa
öðlast öll þrjú aðal-líffæri plantnanna, rót, stöngul og blað. í
kornögnunum á frjóu greininni eru gróin, kornin eru því gró-
hirzlur. Hvert gró er aðeins ein sella, sem myndast við sérkenni-
lega skiptingu sellna þeirra, sem gró mynda, en ekki við sam-
runa karl- og kvensellu, eins og þegar egg blómplantnanna
frjóvgast. Þegar gróin eru fullþroskuð, rifna gróhirzlurnar, þ.
e. kornin, og úr þeim falla gróin. Nú skyldi maður ætla, að upp
af gróunum sprytti ný tungljurt, þar sem þeim er á annað borð
ætlað að mynda nýja kynslóð, en því fer fjarri. Upp af gróunum
vex mjög lítill og ófullkominn einstaklingur, sem nefnist for-
kím, í öllu gerólíkur tungljurtinni. Á forkímunum myndast karl- og
kvenkynfæri, karlkynfærin framleiða frjó, en kvenkynfærin egg.
Frjóin frjóvga eggin, en á þann hátt ,er lagður grundvöllur und-
ir nýja kynslóð, og sú kynslóð er tungljurtin.
Að þessu leyti er tungljurtinni farið alveg á sama hátt og
öllum byrkningum, — um þetta efni hefir áður verið ritað í
Náttúrufræðinginn undir nafninu: „Mosajafninn og frændur
hans“ (I. árg., bls. 181). Þar var nokkuð minnzt á þróun byrkn-
inganna og afstöðu þeirra til skyldleikakerfis plantnanna. Hér
skal drepið stuttlega á byrkningaættirnar, sem til eru hér á
landi, og hvernig má aðgreina þær. Fyrst má þá telja þá byrkn-
inga, sem engan stöngul hafa ofanjarðar, heldur aðeins blöð,
en af þeitn eru einungis til burknar (12 eða 13 tegundir, eitt
af þeim er tófugrasið), og svo tungljurtin, og tvær aðrar plönt-
ur henni skyldar. Þær eru lensutungljurt og naðurtunga. —
Lensutungljurtin er auðþekkt frá frænku sinni á því, að bleðl-
arnir á blaðkenndu kvíslinni eru yddir, en ekki mánalaga. Hún
er frekar sjaldgæf. Á naðurtungunni eru blaðlcenndu kvíslarn-
ar heilar, en ekki bleðlóttar eins og á tungljurtinni. Við flokk
þeirra byrkninga, sem engan ofanjarðarstöngul hafa, mætti
bæta álftalauknum. Hann ,er smávaxin planta, sem vex á tjarna-
botnum. Blöðin eru öll strálaga, og standa í hvirfingu á leirnum,
sem plantan vex í. Álftalaukur er sjaldgæfur. í annan flokk
byrkninga, þeirra, sem hafa ofanjarðarstöngul, koma 3 ættir,
elftingar, jafnar og mosajafni. Á elftingunum eru blöðin smá,
eins og ofurlitlar þríhyrndar tennur, og eru kransstæð á stöngli
og greinum, vanalega vaxin saman á röndunum. Stöngull og
greinar eru liðótt, og mjög langt bil á milli blaðkransanna. Á
jöfnum og mosajöfnum eru blöðin einnig smá, hreisturkennd,