Náttúrufræðingurinn - 1942, Blaðsíða 45

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
89
ströndum fram. Á landgrunni fslands er allt aö því 200 m dýpi,
þar sem dýiisl er, og bendir þaö til þess, að sjávarmál hafi verið
mun lægra, þegar sjógangurinn var þar að verki. Þar sem landið
er hátt og afl sjávarins mikið, myndast snarbrött sjávarbjörg.
Sjórinn brýtur þau ört neðst, og að sama skapi lirynur úr þeim
hið efra. Oft eru þau um það bil lóðrétt. Sjávarbjörg eru hér
einna inest og frægust á Yestfjörðum, en eru annars algeng víðast
hvar með ströndum fram. Hæst eru þau og bröttust á útnesjum
fyrir opnu hafi, enda er afl sjávarins þar mest. Má sjá þess glögg
dæmi á Vestfjörðum. Yztu höfðarnir á milli fjarðanna eru þar
l'Iestir þverhnípt björg, enn þegar inn kemur i firðina og sjávar-
gangs gætir minna, eru Iilíðarnar íhvolfar og með skaplegum
bratta a. m. k. neðst. Þar er liið jökulmyndaða landslag nærri þvi
óspjallað.
En sjávarbjörg eru víðar, en þar sem nú er sjór undir. Eftir að
jöklarnir bráðnuðu af landinu i lok ísaldar, lyftist það svo, að sums
staðar varð landgrunnið þurrt langt út. Mest brögð urðu að þessu,
þar sem nú er Suðurlandsundirlendið, og þar næst i Borgarfjarðar-
héraði. Suðnrlandsundirlendið hefur almennt verið talið sigin
landsspilda, og er það sennilega að einhverju leyli upphaflega. En
í sinni núverandi mynd befur það öll einkenni strandflatar, en svo
nefnast landgrunn, sem risið bafa úr sjó.
Gott dæmi um forn sjávarbjörg, sem nú hefur dagað uppi inni
i landi, eru hamrahlíðar Ingólfsfjalls. Þær eru að visu ekki eins
brattar og fuglabjörgin á Vestfjörðum, þar sem sjórinn hamrar
enn á. Urð og skriða hylur nú bergið upp í miðjar hliðar. En það
er ungt niðurlirun, sem safnaðist þar fyrir, eftir að sjórinn hörfaði
frá fjallsrótunum og hætti að bera frá. I malargryfjum neðan við
fjallshlíðina gægist fram lábarið stórgrýti undir eggjagrjótinu.
Sjávarbjörg hafa verið að Ingólfsfjalli á þrjá vegu. Að sunnan, þar
sem vissi beint við opnu úthafi, og að austan og vestan, þar sem
breiðir flóar lágu að. Norður af fjallinu er aftur á móti jökulsorf-
inn klappahalli. En sú brekka lá að nokkru leyti að landi (lágu eiði,
sem núheitir Grafningsháls og tengir Ingólfsfjall við önnur fjöll) og
að nokkru leyti að grunnri vík og innibyrgðri, þar sem sjávargangs
hefur ekki gætt. Giljamyndanir eru lillar i Ingólfsfjalli og á byrj-
unarstigi, nema norðan á móti, ]iar sem fjallslilíðin er elzt. Allt
minnir þetta á fjallhöfða, sem skagar í sjó fram.
Þótt Ingólfsfjall eitt sé tckið hér til dæmis, er hér um bil sama
sagan um mörg önnur einstölc fjöll á Suðurlandsundirlendinu og
hálendisbrúnirnar, sem að því liggja. Brimbarðir klettahjallar