Náttúrufræðingurinn - 1942, Blaðsíða 51

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
95
basalthéruðin iiafi upphaflega hlaðizt upp úr hraunlögum, er lögð-
ust livert ofan á annað, stundum með svo löngu millibili, að stór-
vaxnir skógar greru og þykkur jarðvégur myndaðist. Að lokum
hafi svo verið lilaðin upp umfangsmikil báslétta, er náði inn undir
núverandi umráðasvið móbergsmyndanáhna innar i landinu og
langt út frá landi bar, sem nú er haf. Og enn ótrúlegra sýnist, að
þessi háslétta, jafnvel meðan á myndun liennar stóð, en þó eink-
um að henni lokinni, liafi farið að brotna niður i spildur og marg-
víslega lagaða „jaka“. Landspildurnar síðan risið eða sigið og
misgengizt á ýmsan hátt, vatn grafið og jöklar sorfið um i)rota-
Jamirnar, ])ar til að síðustu liafði myndazt það landslag, er vér nú
sjáum i basalthéruðum landsins.
I>ótt margt sé enn í molum um þessa stórfelldu mótunarsögu
basaltbéraðanna, styðst það við margskonar heimildir, að aðal-
drættir hennar muni hafa verið á þá leið, sem að framan greinir.
Þótt upphleðsla og niðurbrot þessara liéraða sé lalið til yngsta
hluta jarðsögunnar, ræður ])ó að líkum, að liðið muni liafa langur
timi frá því að undirstöðulögiu á fjallsrótunum runnu og þar til
brúnalögin urðu til. Sömuleiðis, að frá því að efstu hraunlögin
þöktu hina fornu liásléttu og þar til firðir og dalir höfðu sigið og
sorfizt niður til núverandi dýptar, hafi þurft svo langan tíma, að
erfilt sé að gera sér bans nokkra grein.
Með hliðsjón af surtarbrandslögum basalthéraðanna, og sam-
bærilegum bergmyndunum í nálægum löndum, hefir einnig ver-
ið komizt að þeirri niðurstöðu, að basalthéruðin væri meðal elztu
bergmyndana landsins og að þau liefði myndazt á Tertier-tíma,
meðan veðráttu hér svipaði til suðrænna lilýinda. Próf. Þ. Thor-
oddsen o. fl. jarðfræðingar löldu, að firðir þeirra og dalakerfi
befði að mestu verið myndað, áður en ísöld gekk í garð.
Þótt móbergssvæðið um miðbik landsins og suðurland væri af
sömu jarðfræðingum lalið miklu yngra, vakti það undrun meðal
jarðfræðinga, þegar dr. Helgi Pjeturss varð fyrstur til þess að sýna
fram á, að umfangsmiklar og mörg hundruð metra þykkar mó-
bergs og grágrýtismyndanir höfðu lilaðizt þar upp, eftir að jökull
lagðisl á landið, en að öðru hvoru gælli þó myndana, sem virtust
liafa orðið til á auðu. Þótt þessi merka uppgötvun Helga
Pjeturss sé nú alviðurkennd meðal þeirra, er nokkur kynni liafa
af islenzkri jarðfræði og bún bafi staðfast gildi fyrir jarðfræði
landsins, þá má þó telja meðal hinna merkustu funda hans, þegar
hann kom auga á jökulmenjar milli berglaga í svonefndu Skriðu-
gili í framanverðum Fnjóskadal, og taldi sig einnig verða þeirra