Náttúrufræðingurinn - 1942, Blaðsíða 80

124
XÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
Leirinn er ekki einhæfur á því sviði, sem berginu hefir verið
rutt af. Annarsstaðar á grjótnámssvæðinu finnast leirlög, frá-
brugðin þessu að verulegu leyti.
Nokkra tugi metra frá þeim stað, þar sem sýnishornið var tek-
ið, sá ég örla á öðru leirsteinslagi undir þvkku grásteinsbergi, og
tók ég af þvi sýnishorn.
Sá leirsteinn er bleikrauður á lit, lagskiptur að vísu eins og hinn,
en klofnar ekki eins reglulega, og kemur fyrir sjónir sem önnur
tegund væri. Hann er i svipaðri liæð og gulleiti leirsteinninn.
Þetta sýnishorn var einnig athugað undir smásjánni og reyndist
vera talsvert frábrugðið hinu fyrra. Ivornin voru miklu minni og
nokkurnveginn eins að lögun öll, ef um lögun getur verið að ræða,
þar sem þau sáust að eins sem örlitlir deplar þrátt fyrir 600 falda
stækkun. Engin annarleg korn var þar að finna og ekkert, sem
benti á lifrænan uppruna.
Það segir signú sjálft, að leðjulög, mynduð i sjó eða djúpu vatni,
geta ekki orðið verulega ólík að gerð á svo örlitlu svæði sem Öskju-
hiíðin tekur j7fir. Þau geta orðið breytileg á grunnu vatni eða nærri
strönd. En þá hlýtur efnið að verða grófgerðara en það, sem hér
er um að ræða.
Það verður því að álitast ótvirætt, að leirinn í Öskjuhliðinni er
hveraleir.
Landið, sem Reykjavík stendur á, og vitt út frá bænum í suður
og austur, er jarðeldasvæði gamalt og nýtt. Tegundir gosefnis eru
aðgreinanlegar viða, blýgrýti, grásteinn, gjall. Hvarvetna á yfir-
borðinu sjást verkanir jarðelda, upphleðsla og sig, sem aftur hef-
ur jafnazt ýmislega á timabilinu, þegar allt þeiia land lá undir sjó.
Enn er, sem kunnugt er, mikill jarðhiti merkjanlegur á yfirborð-
inu, i Reykjavik og þó einkum i Mosfellssveitinni. Heitar upp-
sprettur liafa víða verið þar sem allt er nú kalt orðið. Á Seltjarnar-
nesi eru minjar eftir mikinn liver, og á Kjalarnesi, neðantil i Esj-
unni innanverðri, sjást mörg ból eftir forna hveri, þó að allt sé
þar orðið kalt nú.
Heitar uppsprettur, sem finnast, flvtja tært vatn. En langt aft-
ur i fjarska tímans hafa hér verið leirhverir, og þeir ekkert smá-
smiði, eins og minjarnar i Öskjuhliðinni bera vitni um.