Náttúrufræðingurinn - 1967, Blaðsíða 59

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
151
enskur héraðslæknir, bólusetti í fyrsta sinn. Jenner veitti því at-
liygli, að væg veiki í kúm, kúabóla, berst stundum í menn, sem
liirða kýrnar, og veldur ónæmi gegn bólusótt, einhverri skelfileg-
ustu drepsótt, sem hrjáð hefur mannkyn. Arið 1798 sýkti Jenner
menn með kúabólu (sem ekki berst sem náttúrlegt smit milli
manna) og sýndi fram á, að þeir urðu við það ónæmir gegn bólu-
sótt. Ekki urðu allir samtímamenn Jenners strax stórhrifnir. Er
hann sendi skýrslu um uppgötvun sína til Konunglega vísinda-
félagsins brezka, var honum svarað, að þar sem hann hef'ði „þegar
getið sér nokkurt orð með skýrslum til félagsins (um gauka), væri
ekki vert, að hann birti því rit, sem spilla mundi orðstír hans“.
Flest bóluefni eru fengin með því að meðhöndla á einhvern hátt
háskalega sýkla, þannig að dragi úr skaðsemi þeirra, t. d. með rækt-
un í heppilegu efni, eða með því að hálfdrepa eða drepa sýklana
með eitruðum efnum áður en þeim er dælt í líkama manna til
bólusetningar.
En vér myndum ekki aðeins mótefni gegn eitruðum eggjahvítu-
efnum sýkla. Hvers kyns framandi eggjahvíta veldur í líkömum
vorum myndun mótefna, sem eyða eggjahvítunni. Eggjahvítuefni
livers einstaklings eru að einhverju leyti frábrugðin eggjahvítuefn-
um annarra tegunda og jafnvel sum frábrugðin eggjahvítuefnum
annarra einstaklinga sömu tegundar. Má segja, að einstaklingseðli
hvers manns ákvarðist að verulegu leyti af sérstæðri eggjahvítusam-
setningu líkama hans (og af genum — kjarnsýrusameindum — sem
stýra myndun þessarar eggjahvítu). Eíkaminn verst öllum fram-
andi áhlaupum á einstaklingseðlið með því að eyða sérhverju fram-
andi eggjahvítuefni með mótefnum. Þetta hefur í för með sér, að
miklum örðugleikum er bundið að flytja líkamsparta milli manna,
sem stundum er reynt, ef lífsnauðsynleg líffæri einstaklings (t. d.
nýru) eru ('tvirk.
Storknun
Storknun blóðs er líka tengd eggjahvítuefnum blóðvökva. Ef
blóð seitlar út úr smásári, stöðvast rennslið fljótt sjálfkrafa — blóð-
ið storknar. Storknunin er flókin keðja efnabreytinga, en lokastig
þeirra er, að fljótandi eggjahvítuefni í blóðvökva — fíbrínogen —
breytist í fastar trefjar — fíbrín — sem myndar þétt net í sárinu,
sem blóðkornin setjast svo í og þétta, svo að blóð kemst þar ekki