Náttúrufræðingurinn - 1967, Blaðsíða 18

110
NÁTTÚ RU F RÆÐl N'GURINN
jötunn svitnaði, uxu undan vinstri hendi honum maður og kona
og eins gat annar fótur hans son með hinum fæti hans. Voru frá
þeim ættir jötna runnar. En kvikudropar þessir gáfu af sér annað
líf en jötna, því að af þeim myndaðist kýrin Auðhumla, sú, er
sleikti hrímsteina þá, er saltir voru, þar til úr steinum þeirn óx
maður sá, er varð forfaðir Ása. Þannig var í stuttu máli skoðun
norrænna manna á tilkomu lífs á jörðu.
Gamla testamentið hefur aðra skýringu á uppruna lífsins, þar
senr Guð skapaði lífverur í núverandi nrynd á fáeinum dögum og
fleiri trúarbrögð gera ráð fyrir, að jurtir og dýr hafi í upphafi verið
fullskapaðar í þeirri nrynd, sem við þekkjum þær í dag.
Jafnframt trú á guðlegri sköpun lífvera álitu menn þó ýnriss
smærri dýr geta kviknað úr dauðu efni. Hinar fornu menningar-
þjóðir töldu orma og mýs geta kviknað úr mykju og moði. Nor-
rænir menn höfðu einnig svipaðar skoðanir á sjálfkviknun lægri
lífvera, senr var eðlileg og raunsæ samanborið við fullsköpunarkenn-
inguna. Sé tekið tillit til þekkingar þeirra á viðkomu dýra og jurta,
var ekki nema eðlilegt, að þeir teldu maðka kvikna í holdi. Þeirra
tíma nrenn höfðu lrvorki kunnáttu né tæki til þess, að fylgjast nreð
þroska þessara lífvera tir eggi. í Gylfaginningu segir: „Dvergar
höfðu kviknat í moldinni ok niðri í jörðinni, svá sem nraðkar í
holdi“. (Snorri Sturluson, 14. kafli).
Hinn gríski heimspekingur Aristoteles setti jafnvel fram kenn-
ingu um eðli sjálfkviknunar, þar sem lrann taldi dýr geta myndazt
úr ólífrænum efnum fyrir áhrif eins konar sálar. Kenning hans
hafði áhrif á skoðanir matrna unr tilkomu lífvera úr dauðu efni
franr um allar rniðaldir. Kirkjan túlkaði kenningar Aristotelesar í
samrænri við kennisetningar sínar og taldi sjálfkviknunina geta átt
sér stað við guðlegan innblástur í dautt efni. Enda mátti skilja sköp-
unarsögu Gamla Testamentisins svo, að dýr og jurtir lrefðu ekki
endilega verið skapaðar í upphafi, heldur lrefði Guð falið jörðinni
að láta af sér spretta grös og leiða franr lifandi skepnur, þó að á
lengra tímabili væri. Það var ekki airdstætt skoðunum kirkjunnar
að trúa á sjálfkviknun lífvera. Þannig telur sjálfur biskupinn í
Skálholti, Gísli Oddsson (1632—1668) r riti sínu Undur íslands, að
fiskiflugur kvikni í rotnuðum fiski og grasnraðkur kvikni í skýjum
eða loftinu, „hvaðan honum rignir niður nálega í einni lrríð . . .
eins og snjó, en ekki smátt og smátt“. Hér á landi sem annars stað-