Náttúrufræðingurinn - 1967, Blaðsíða 60

152
N ÁTT Ú RU FRÆÐ I N GU RI N N
í gegn. Einn þáttur, sem vekur þessa breytingu, er þegar nefndur:
er blóðflögurnar rofna. Blóðflögurnar þola ekki að koma tit úr
æð; er þær koma tit undir bert loft eða snerta særðan vef, rifna
þær og út úr þeim fer eggjahvítuefni — ensím, sem setur af stað
efnabreytingakeðjuna, er veldur storknun blóðs. Annar þáttur, sem
kemur þarna við sögu, er ensím, svipaðrar verkunar og ensímið í
blóðflögunum, sem losnar úr særðurn vefjum og veldur storknun.
Ymsir hlekkir geta bilað í efnabreytingakeðju storknunarinnar,
svo að blóðið storknar seint eða ekki. Stundum er veilan vegna
hörgulsjúkdóms eða framandi áhrifa, svo sem ef K-vítamín vantar
í líkama manns, en þá myndast þar ekki eitt af efnum þeim, sem
nauðsynleg eru til að blóð storkni. Einnig eru þekkt ýrnis lyf, sem
hindra storknun blóðs og gefin eru, þegar hætta er á, að blóð
storkni í æðum manna (blóðtappi).
En truflun á storknun blóðs er stundum meðfæddur, arfgengur
kviili — eitthvert afbrigði dreyrasýki. Oft erfist dreyrasýki frá móð-
ur til sona, þannig að konur bera veikina án þess að hún korni
frarn í þeim, en veilan getur kornið fram á syni þeirra eða sonum,
Til eru misalvarleg afbrigði dreyrasýki — stundum storknar blóðið
sem næst alls ekki, en stundum storknar það að vísu, en mun
hægar en blóð heilbrigðra manna.
Dreifing efna með blóðvökva
Ýmiss konar næringarefni önnur en eggjahvíta eru í blóðvökva:
fita, amínósýrur, sykur o. fl. Sykurmagnið í blóði heilbrigðs manns
helzt nokkurn veginn jafnt fyrir tilstilli nokkurra hormóna, en ef
kirtill, sem framleiðir eitthvert þessara hormóna, bregzt, myndar
of mikið eða of lítið af hormóni, verða menn sykursjúkir: missa
stjórn á sykurmagni blóðsins og raunar á öllum efnaskiptum syk-
urs. Veldur þetta hinni verstu óreiðu á öllum efnaskiptum líkam-
ans, en hægt er að halda sykursýkinni í skefjum með því að gefa
sjúklingum mátulegt magn hormónsins, sem þá vantar: hormón
frá briskirtli — insúlín, eða hefta offramleiðslu annarra hormóna.
Úrgangsefni berast einnig leyst í blóðvökva — frá frumum, er
mynda þau til líffæra, er losa hann við þau eða gera þau óvirk.
Ýmis efni berast tiJ nýrnanna, þar sem þau skiljast frá líkamanum
með þvagi, t. d. þvagefni, köfnunarefnissamband, sem verður til
{ lifur við sundrun eggjahvítuefna í frumum líkamans. Koldíoxíðið