Náttúrufræðingurinn - 1967, Blaðsíða 6

98
NÁTTÚRUFRÆÐING U RI NN
óspart tii frekara náms og þá helzt í jarðfræði. Vegna krappra kjara
og erfiðra heimilisástæðna virtist þó um skeið, að hann yrði bóndi
í Bárðardak Hefði Tómas vafalaust skipað þann sess með prýði.
En seigla og skapfesta voru honum í blóð borin og stefndi hann
því ótrauður inn á menntabrautina, þrátt fyrir erfiðar aðstæður.
Næstu tvö árin var hann heima í Engidal við l^úskap, en á vorin
lá hann á grenjum. Báða veturna kom hann oft að Laugum,
skamman tíma í senn, og naut tilsagnar. Vorið 1930 lauk hann
gagnfræðaprófi við Menntaskólann á Akureyri, utanskóla, þá 23
ára gamall, og settist í 4. bekk um haustið. Langþráðu marki var
náð. Stúdentspróf tók Tómas vorið 1933 frá sama skóla. Um haust-
ið sigldi hann til Kaupmannahafnar og innritaðist í jarðfræði við
háskólann. Var hann síðan tvo vetur þar við nám og lauk prófi
í forspjallsvísindum, cand. phik, vorið 1935.
Tómasi varð fljótt ljóst, að náms- og kennslufyrirkomulag við
Hafnarháskóla væri mjög gamaldags, og námskröfur óeðlilegar í
þeirri grein jarðfræðinnar, bergfræði, sem hugur hans stóð til.
Haustið 1935 hélt hann því til Svíþjóðar og innritaðist í háskól-
ann í Uppsölum. Þar stundaði hann síðan nám undir handleiðslu
hins þekkta bergfræðings, prófessors Helge G. Backlunds, og lauk
fil. kand.-prófi vorið 1940. Sem verkefni til þessa prófs hafði hann
tvö bergfræðileg viðfangsefni. Annað var rannsókn á hörðnuðum
leirsteini úr Eyrarfjalli við Önundarfjörð. Komst Tómas að þeirri
niðurstöðu, að steinninn væri úr ýmsum „leirmínerölum", sem
myndazt höfðu fyrir áhrif jarðhita eða við efnaveðrun á tertíer.
Var hér um fyrstu athugun íslendings á íslenzkum leir að ræða.
Aðstæður til leirrannsókna voru þá allt aðrar en nú er, enda rönt-
gentækni nútímans á byrjunarstigi. Hitt viðfangsefnið var berg-
fræðileg rannsókn á tveim dökkleitum grettistökum, sem fundust
á ljósum granít-berggrunni á strönd Upplands-héraðs. Við slíkar
rannsóknir er gjarnan stuðzt, þegar rakin er skriðstefna ísaldarjökla.
Tómas sýndi fram á, að annað grettistakið, sem var úr blágrýti,
væri upprunnið norðarlega tir Mið-Svíþjóð frá Nordingrá við
mynni Angermanálven og hefði því flutzt með jökli 300 km veg,
og að hitt grettistakið, sem var úr andesíti, væri ættað frá Dellen í
Hálsinglandi og hefði ]rví borizt 250 km leið.
Árið 1935 og 1936 vorn nokkrir íslenzkir jarðfræðinemar, þar á
meðal Tómas Tryggvason, og erlendir jarðfræðingar stvrktir á veg-