Náttúrufræðingurinn - 1994, Blaðsíða 26

sem engin. Líkanareikningar benda til þess
að jafnvægisástand þar sem þetta snýst við
eða djúpsjávarmyndun í norðurhöfum
hættir jafnvel með öllu sé einnig mögulegt.
Þetta merkir að komi nægilega mikill
„hiksti“ í færibandið geti hafstraumar
sveiflast yfír í annað jafnvægisástand sem
geti einnig verið stöðugt í árþúsundir.
Undir slíkum kringumstæðum reiknast
mönnum til að unt 6-8°C kaldara yrði á
stórum hluta N-Atlantshafs í grennd við ís-
land (8. mynd).
Með öðrum orðum þá væri meðalhiti á
íslandi vel undir frostmarki ef ekki nyti við
varmaflutnings sem þakka má djúpsjávar-
myndun í N-Atlantshafí og lóðréttri hring-
rás hafsins. Að sjálfsögðu er veruleg óvissa
í slíkum reikningum en þetta sýnir þó
hversu veigamiklar afleiðingar breyting á
hringrás hafsins getur haft. Hér er komin
ný og öflug skýring á veðurfarssveiflum,
skýring þar sem ekki þarf eingöngu að leita
til Iandreks eða stjamfræðilegra aðstæðna í
leit að orsökum veðurfarssveiflna. En geta
aukin gróðurhúsaáhrif valdið röskun sem
sveiflar færibandinu yfir í annað og gjör-
ólíkt jafnvægisástand? Það er talið ólíklegt
en ekki ómögulegt.
MEIRA UM DJÚPSjÁVAR-
HRINGRÁSINA
Hér er rétt að nefna tvenns konar ástæður
djúpsjávarmyndunar. Hin fyrri er sú að
selturíkur Atlantssjór kólnar á yfirborði og
sekkur. Hin síðari að þegar hafís myndast
skilst ósalt vatn að nokkru frá og skilur
eftir saltari sjó en fýrir var. Þessi saltari
sjór sekkur síðan. Hið fyrrnefnda, að sjór-
inn sökkvi vegna kælingar, gerist ekki
jafnt og þétt heldur virðist að langmestu
leyti eiga sér stað tiltölulega stuttan tíma á
ári hverju, þegar svellkalt heimsskautaloft
streymir frá meginlöndunum eða hafís-
breiðum út yfír auðan sjó. Einnig virðist
sem langmest af djúpsjávarmynduninni
eigi sér stað á liltölulega afmörkuðum
svæðum hverju sinni, í eins konar niður-
streymisstrokkum. Að þessu leyti er djúp-
sjávarmyndunin ekki ósvipuð niðurstreymi
sem á sér stað þegar ísmoli bráðnar í viskí-
glasi og kalt og glært bræðsluvatn úr ís-
molanum leitar niður í síbreytilegum
niðurstreymisfingrum vegna þess að það er
eðlisþyngra en litað viskíið.
Þó að „færibandið“ margnefnda virðist
vel varið fyrir áföllum er eins og nokkrar
sveiflur séu í þunga þess. Sumar þessara
sveifína eiga uppruna sinn í N-Atlantshafi
og hafa mest áhrif hér en sveiflur í
„færibandinu“ hafa einnig veruleg áhrif á
veðurfar hitabeltisins og þar með á allan
orkubúskap gufuhvolfsins. Það hefur sýnt
sig að frernur staðbundnir atburðir í A-
Kyrrahafi, þ.e. veruleg óregla í haf-
straumum sem nefnist „E1 Nino“, hafa
áhrif á veðurfar í hitabeltinu öllu, líka í
Afríku. Þessir óreglulegu straumar í Kyrra-
hafí eru hluti af samtengdu kerfí haf-
strauma sem að furðumiklu leyti virðist
knúið af djúpsjávarmyndun í N-Atlants-
hafí. Umbyltingar í okkar heimshluta eru
því nátengdar veðurfarssveiflum um heim
allan. Sú var tíðin að gróður var í Sahara-
eyðimörkinni og regnskógar Amason virð-
ast hafa verið mun minni en nú er. Líklegt
er að þetta hafí tengst öðru ástandi í hring-
rás heimshafanna en nú ríkir. Síðustu árin
hafa rannsóknir leitt í ljós að óhjákvæmi-
legt er að taka tillit til hugsanlegra breyt-
inga á hringrás hafanna og þá sérstaklega
breytinga á djúpsjávarmyndun þegar reynt
er að segja fyrir um breytingar á veðurfari
af völdum vaxandi gróðurhúsaáhrifa.
VEÐU RFARSLÍ KÖN
Veðurfarsbreytingar á næstu áratugum eru
háðar flóknu samspili milli styrks gróður-
húsalofttegunda í andrúmsloftinu, vinda-
kerfís, hafstrauma, hafíss og margra ann-
arra þátta. Þótt hafa megi hliðsjón af rann-
sóknum á veðurfarsbreytingum í fortíðinni
er erfítt að draga af þeim ákveðnar álykt-
anir um þróun veðurfars á jörðinni á næstu
áratugum, ekki síst vegna þess að erfítt er
að gera sér grein fyrir því hvort aðstæður
nú séu nægilega sambærilegar við að-
stæður einhvem tíma í fortíðinni. Einfaldir
reikningar á endurkasti og upptöku geisl-
20