Náttúrufræðingurinn - 1994, Blaðsíða 80

flestra flatfiska eru bæði á sömu hlið og
hin hliðin er því algerlega „blind“. Auga
vinstri hliðar grálúðu er ofan á höfðinu.
Sjónsvið hennar er því víðara en hjá
flestum flatfiskum og hún á auðveldara
með að átta sig á hvar bráð er að fínna.
2. Grálúða er straumlínulagaðri en aðrir
flatfískar og líkist að því leyti meira
bolfiskum. Þetta bendir til að hún sé
hraðsynd og því vel hæf til að elta bráðina
uppi. Á þessi atriði bendir De Groot (1970)
og hann telur einnig líklegt að grálúðan
syndi stundum eins og bolfískar (með
bakuggann upp). Báðar hliðar grálúðu eru
fremur dökkar en það bendir til að grá-
lúðan sé ekki eins mikið við botninn og
aðrir flatfískar. Þá veiðist grálúða oft í
reknet við yfirborð sjávar en það gefur
ótvírætt til kynna ferðir hennar upp í sjó.
3. Grálúðan hefur hvassar tennur og stórt
munnhol sem auðvelda henni að grípa og
halda hreyfanlegri bráð.
4. Gerð tálknbursta (gill rakers) getur gefíð
vísbendingu um fæðuval viðkomandi
tegundar. Stórir tálknburstar eru mikil-
vægir fyrir fískætur þar sem þeir koma í
veg fyrir að stór bráð sem gripin hefur
verið lifandi sleppi aftur út um munninn
(De Groot 1971). Tálknburstar grálúðu eru
tiltölulega stórir og gera hana þannig hæf-
ari til að innbyrða spriklandi bráð.
5. Teygjanlegur magi grálúðu getur tekið
við stórri og mikilli fæðu í einu. 1 saman-
burði sínum á byggingu meltingarvegar hjá
ýmsum flatfisktegundum kemst De Groot
(1971) að því að hjá lúðu og grálúðu eru
munnhol, vélinda og magi mun stærri hluti
af heildarlengd meltingarvegar en hjá
skyldum flatfísktegundum. Lúða og grá-
lúða eru aðallega fískætur sem grípa hlut-
fallslega stóra bráð og kyngja henni heilli.
Fæðan er næstum algerlega melt í
maganum.
6. I samanburði sínum á flatfískum komst
De Groot (1971) að því að stærð og fjöldi
skúflanga (pyloric caeca) er meiri hjá þeim
tegundum sem lifa á stórri bráð, t.d. lúðu
og grálúðu. Skúflangar eru lokaðar pípur
sem mynda krans á mörkum maga og
gama og talið er að í þeim fari fram uppsog
ýmissa næringarefna, t.d. fítu (Fánge og
Grove 1979). Aukið yfirborð og rúmmál
skúflanga ætti því að koma sér vel hjá
fiskum sem lifa á stórri bráð og melta hana
að mestu leyti í maganum.
Grálúðan hefur því byggingu ránfisks og
það kemur vel heim og saman við fæðu
hennar.
■ frekari rannsórnir
Rannsókn þessi gefúr hugmynd um
fæðuhætti grálúðu á íslenskum hafsvæðum
en þó má ljóst vera að frekari rannsókna er
þörf á lifnaðarháttum þessa mikilvæga
fískstofns. Ekki er ljóst hve mikill breyti-
leiki er í göngum grálúðu milli ára en búast
má við að hann sé talsverður vegna breyti-
legra umhverfisaðstæðna og fæðuskilyrða.
Lítið er vitað um lifnaðarhætti ókynþroska
grálúðu, t.d. hvort um langar göngur er að
ræða eða hvort ókynþroska fískar eru stað-
bundnir nálægt þeim svæðum þar sem þeir
leita til botns sem seiði. Þá liggja litlar
upplýsingar fyrir um heildarát grálúðu á
íslenskum hafsvæðum, svo og át á
einstökum tegundum.
Þakkir
Eg vil þakka öllum þeim sem aðstoðuðu við
framkvæmd þessa verkefnis. Sérstaklega vil ég
þakka umsjónarmanni verkefnisins, Ólafí K.
Pálssyni, fyrir ágæta leiðsögn og þarfar ábend-
ingar. Jörundi Svavarssyni, Agnari Ingólfssyni
og Olafi P. Olafssyni kann ég bestu þakkir fyrir
ýmsa aðstoð og uppbyggilega gagnrýni. Fjöl-
margir starfsmenn Hafrannsóknastofnunar fá
þakkir fyrir veitta aðstoð. Einkum vil ég þakka
Antoni Galan, Einari Jónssyni og Olafi S. Ast-
þórssyni fyrir aðstoð við greiningu fæðudýra,
Jóhönnu Erlingsdóttur og Höskuldi Bjömssyni
fyrir aðstoð við tölvuvinnslu og Sigurlínu
Gunnarsdóttur fyrir aðstoð við heimildaleit.
Olafur S. Ástþórsson las yfir handrit og færði
margt til betri vegar. Rannsóknamönnum og
áhöfnum á rannsóknaskipunum Áma Friðriks-
syni og Dröfn og togurunum Arnari HU-1,
Bessa ÍS-410 og Bjarti NK-121 þakka ég
74