Náttúrufræðingurinn - 1994, Blaðsíða 43

Um kerlingarfjörð í
VESTUR-SKAFTAFELLSSÝSLU
OG FLEIRA
JÓN JÓNSSON
Æði miklar breytingar hafa orðið á
Mýrdalssandi frá því Hjörleifur Hróð-
marsson tók land við Hjörleifshöfða á
9. öld. Þá gekk Höfðinn í sjó fram, sjór
féll upp að hömrum Höfðabrekkujjalls
og sagnir herma að þar sem nú er svört
eyðimörk Mýrdalssands hafi áður verið
blómlegar byggðir. Hvort sem okkur
Hkar betur eða verr er það óaðskiljan-
legur hluti af islenskri náttúru að þorri
þeirra jarðlaga sem prý’ða yfirborð
landsins á gosbeltunum á hverjum tíma
muni einhvern tíma íframtíðinni hverfa
undir yngri gosmyndanir. Hér er rýnt í
fáein atriði þeirrar sögu sem Kötlu-
hlaup hafa kaffœrt I svörtum vikri.
Landnámabók segir svo: „Ey-
steinn hét maður son Þorsteins
drangakarls, hann fór til íslands af
Hálogalandi og braut skip sitt, en
meiddist sjálfur í viðum. Hann byggði
Fagradal, en kerlingu eina rak af skipinu í
Kerlingaríjörð. Þar er nú Höfðársandur."
Jón Jónsson (f. 1910) lauk fil.lic.-prófi í jarðfræði frá
Uppsalaháskóla árið 1958. Hann starfaði hjá Raforku-
málaskrifstofunni og síðar Orkustofnun frá 1958 til
1980 er hann lét af störfum fyrir aldurs sakir. Þar
fckkst Jón einkum við lcit að köldu og hcitu vatni og
síðast við gerð jarðfræðikorts af Reykjanesskaga. A
árunum 1969-1974 starfaði Jón á vegum Sameinuðu
þjóðanna 1 Mið-Ameríku og fór síðar fjölda ferða sem
ráðgjaft á þeirra vegum, einkum til Afríkulanda. Eftir
að hann lét af störfum hefur hann haldið áfram rann-
sóknum, m.a. við Eyjafjallajökul og í nágrenni við
æskuslóðirnar í Vcstur-Skaftafellssýslu.
Svo mörg eru þau orð um harða landtöku
við sandströnd Skaftafellssýslu. Vonandi
hefur hlýlegur hvammur Fagradals orðið
hinum slasaða landnema meina- og rauna-
bót, en um það þegir sagan.
■ hringvegurinn fyrsti
Svo fór að bær Eysteins varð um aldir í
þjóðbraut og enn má sjá þess Ijós merki.
Hringvegurinn fyrsti var um Arnarstakks-
heiði, upp Bratthól austan við Vík, sér þar
enn fyrir götum í sneiðingum og krákustíg
upp á heiðina. Enn greinilegri er hin forna
slóð sniðhallt i hlíðinni bak við bæinn í
Fagradal. Sú leið er greið nema allra
fremst á íjallsbrún. Nú er þar torleiði nokk-
urt framhjá klettanefi, en líklegt að þar hafi
fyrrum vegabót verið en hún nú hrunin.
Önnur leið var um Heiðardal, Vatnsársund,
Kerlingarflatir og Núpakamb niður á Mýr-
dalssand. Sér þar enn móta fyrir götunni.
■ HVARVAR
KERLINGARFjÖRÐUR ?
Allt breyttist þetta í einu vetfangi við
Kötluhlaupið mikla 1660 og hefur þjóðleið
frá því verið um sandinn framan undir
Víkurhömrum. En hvað um Kerlingar-
ljörð? Landnáma segir berum orðum að
þar sem hann var sé nú (væntanlega þegar
Landnáma var rituð) Höfðársandur. Nú
segir einnig í Landnámu að á þessum tíma
hafi fjörður verið við Hjörleifshöfða og
Náttúrufræðingurinn 64 (1). bls. 37-40, 1994.
37