Náttúrufræðingurinn - 1994, Blaðsíða 79

sem til staðar var eða hvort stór grálúða
velur sér stórgerðar tegundir öðrum fremur
til átu. Sennilega hafa þó báðir þættimir
haft áhrif.
Algengt er meðal sjávarfíska að breyting
verði á fæðuvali eftir því sem fiskurinn
stækkar. Dæmi um þetta á íslenskum haf-
svæðum eru þorskur og ufsi (Olafur K.
Pálsson 1983) og þessi rannsókn sýnir að
þetta á einnig við um grálúðu. Rannsóknir
á fæðu grálúðu á öðmm hafsvæðum styðja
þessar niðurstöður enn ífekar. Sem dæmi
má nefna að í Beringshafí át smæsta grá-
lúðan aðallega ljósátu og önnur krabbadýr
en þorskfískar, einkum alaskaufsi, vom
aðalfæða stærri grálúðu (Yang og Living-
ston 1988).
Grálúða byrjar snemma að éta físka og er
þá gjaman um ýmsar smáar fisktegundir að
ræða. Hlutfall loðnu var mest í 20-30 cm
grálúðu en lækkaði með aukinni lengd og i
staðinn komu ýmsar stærri botnlægar
fisktegundir. Þetta er í samræmi við niður-
stöður Bowering og Lilly (1992) þar sem
hlutfall loðnu var hæst í u.þ.b. 30 cm grá-
lúðu en lækkaði síðan með aukinni lengd
ránfísksins.
Á vorin gengur hluti grálúðustofnsins frá
hrygningarsvæðunum djúpt vestur af
íslandi til hafsvæðanna norðan og austan
íslands (Aðalsteinn Sigurðsson 1979).
Þessar göngur eru taldar vera fæðugöngur
sem vara fram á vetur, en þá gengur grá-
lúða aftur til hrygningarslóðanna. Meðal-
magn fæðu og hlutfall maga með fæðu á
mismunandi svæðum og árstíma er í sam-
ræmi við þetta. Grálúða veidd á V-svæði í
maí er líklega að hefja fæðugöngur að lok-
inni hrygningu og þá er hlutfall maga með
fæðu lágt og fremur lítil fæða í mögum.
Grálúðan virðist éta lítið yfír hrygningar-
tímann, hvort sem það stafar af litlu fæðu-
framboði snemma vors eða hrygningar-
ástandinu sjálfu.
Fæðunám grálúðunnar reyndist vera
mest og flestir fiskanna með fæðu í maga
norðvestan, norðan og austan íslands í júlí
til ágúst og október til nóvember. Seinni
hluta sumars standa fæðugöngurnar hvað
hæst og grálúða étur þá fyrst og fremst
loðnu og ísrækju. Grálúða veidd í október
til nóvember á N- og NV-svæði er senni-
lega að ganga til hrygningarslóðanna og
mætir þá hrygningargöngum loðnunnar úr
norðri, enda var loðna þá aðalfæðan.
í desember var enn talsverð fæða í
mögum grálúðu frá NV- og V-svæði en
hlutfall tómra maga var hærra en um
sumarið. Grálúða sem veiddist í febrúar á
hrygningarslóðunum djúpt vestur af
landinu var greinilega ekki í æti. Þá
reyndust langflestir magar vera tómir og
yfirleitt lítil fæða í mögum þeirra grálúða
sem eitthvað höfðu étið. Margar grálúð-
anna voru með vel þroskaða kynkirtla og
hefðu sennilega hrygnt snemma um vorið.
Það virðist vera nokkuð algengt meðal
fiska að stórir einstaklingar éti smærri ein-
staklinga sömu tegundar og nægir að nefna
þorskinn í því sambandi. Rannsóknir sýna
að sjálfrán á sér stað hjá grálúðu á ýmsum
hafsvæðum (Chumakov og Podrazhansk-
aya 1986, Yang og Livingston 1988,
Shvagzhdis 1990, Riget og Pedersen 1991,
Bowering og Lilly 1992). Hér varð
einungis vart við sjálfrán á V-svæði í maí
1991 en þá voru grálúður stór hluti af
heildarþyngd fæðunnar.
Nokkrir grálúðumagar innihéldu innyfli
fiska og llskafskurð sem greinilega voru
úrgangur frá fiskiskipum. Þetta þarf ekki
að koma á óvart því þessi sýni fengust í
leiðöngrum togara, á svæðum þar sem
önnur fiskiskip voru á veiðum. Grálúða
safnast oft saman við skil ólíkra haf-
strauma (hitaskil) (Aðalsteinn Sigurðsson
1979) og þar toga fiskiskip oft fram og til
baka á tiltölulega litlu svæði. Við slíkar
aðstæður virðist grálúða stunda hræát enda
fellur þá oft mikið til af innyflum og fisk-
afskurði.
Niðurstöður þessarar rannsóknar sýna að
grálúða er ránfiskur sem étur aðallega ýmis
sunddýr, mest fiska, rækjur og smokkfiska.
Áhugavert er að hugleiða hvað það er sem
gerir grálúðuna svo hæfa til að veiða og
nýta hraðsynda og oft stóra bráð eins og
t.d. ýmsa fiska. I þessu sambandi má nefna
eftirfarandi atriði:
I. Grálúða leitar sennilega bráðina uppi
fyrst og fremst með sjóninni. Augu lang-
73