Náttúrufræðingurinn - 1994, Blaðsíða 21

2. mynd. Hitabreytingar á norðurhveli jarðar 1890—1945
sýndar sem keðjumeðaltal 15 ára. Lóðréttur skali er ótil-
greindur en bilið milli láréttu punktalinanna er 0,1 °C.
HLÝNUN AF VÖLDUM
VAXANDI
G RÓÐURH ÚSAÁH RIFA
Sænski efnafræðingurinn Svante Arrhenius
var meðal þeirra fyrstu sem bentu á að
verið væri að losa kolabirgðir jarðar upp í
andrúmsloftið. Hann tók sig til og reiknaði
út hversu mikilli hlýnun þetta gæti valdið.
Niðurstaða hans árið 1896 var sú að hlýnun
af völdum tvöföldunar á styrk C02 í and-
rúmsloftinu yrði 5-6°C. Þetta er ekki fjarri
niðurstöðum vísindamanna nú á tímum og
verður það að teljast býsna gott hjá
3. mynd. Mceldur styrkur C02 í andrúms-
loftinu á Mauna Loa jjalli á Hawaii
1958-1990 (WHO 1990)."
Arrheniusi sem ekki
hafði önnur tæki til
reikninganna en blað,
blýant og reiknistokk.
Ekki voru þeir þó margir
sem veittu kenningum
hans sérstaka athygli.
Um og upp úr 1920 fór
veðurlag hins vegar
greinilega hlýnandi á
norðurslóðum og rétt
fyrir seinna stríð skrifaði
breskur námaverkfræð-
ingur, Callender að
nafni, grein þar sem
hann benti á hlýnunina
og jafnframt á það að
styrkur koldíoxíðs í andrúmsloftinu virtist
fara vaxandi. Hlýnunin leit í stríðslok út
eins og sjá má á 2. mynd.
Ansi sannfærandi, ekki satt? En Call-
ender var varla búinn að skrifa greinina
þegar hitinn hætti að hækka og næstu 30
árin rúm hlýnaði lítið og veðurfar kólnaði
jafnvel. Hér á landi kólnaði talsvert. Fyrsta
áratuginn eftir stríð var sú skoðun ofan á að
hafið myndi auðveldlega gleypa alla losun
mannsins á C02 upp í andrúmsloftið enda
væri margfalt meira CO, í hafrnu en í and-
rúmsloftinu. En 1957 var sýnt fram á það á
sannfærandi hátt að hafíð væri þrátt fyrir
allt tregt til að taka við viðbótum, enda
færi leysni C02 í sjó lækkandi með
hækkandi sjávarhita.
■ VAXANDl STYRKUR
KOLDÍOXÍÐS
Árið 1958 hófust síðan mun nákvætnari
mælingar á styrk CO, í gufuhvolftnu en
áður höfðu þekkst. Það var á Mauna Loa
fjalli á Hawaii. Talsverð árstíðasveifla er í
styrknum vegna öndunar og tillífunar
plönturíkisins en þegar kom fram á annað
ár mælinganna kom í ljós að magnið var
meira en árið áður. Koldíoxíð hvers einasta
árs hefur síðan alltaf verið meira en árið á
undan. Þegar mælinganiar hófust var
styrkur CO, 314 ppm en árið 1993 var hann
kominn upp í u.þ.b. 357 ppm (sjá 3. mynd).
15