Samvinnan - 01.12.1949, Blaðsíða 2

Samvinnusfefna og sósíalismi
FRÆGUR franskur hagfræðingur hefur
látið svo ummælt, að samvinnuhreyfingin
væri eina þjóðfélagshreyfingin, er fram hefði
komið, sem hefði raunverulega heppnazt í
framkvæmd. í þessari fullyrðingu er áreiðan-
lega mjög mikill sannleikur.
A síðustu áratugunum, og þó einkum nú
eftir styrjöldina, hefur mátt sjá annað hag-
kerfi að verki og í vexti. Það er hinn svo-
kallaði opinberi rekstur, „áætlunarbúskapur"
ríkisvalds og annarra opinberra aðila. Nú er
það svo, að þegar ríkisrekstur og samvinnu-
rekstur starfa hlið við hlið innan sama þjóð-
félags, eða jafnvei sama byggðarlags, geta
þessir aðilar ekki til lengdar iátið sem hvor
um sig viti ekki af tilveru hins. Að því hlýtur
að reka, að þeir komist í samband hvor við
annan og þá er nauðsynlegt, að fyrir hendi
sé skilningur á eðli og starfsháttum hvors um
sig. Annað tveggja hljóta þessir aðilar að
komast að samkomulagi í verkaskiptingu sín
á milli og semja um skilgreiningu á því, hvert
sé starfssvið hvors um sig, — eins og nú er að
verða í Bretlandi — eða þeir hljóta að mætast
í baráttu og átökum. Sums staðar úti um heim
hefur þegar komið til snarpra átaka milli
þjóðnýtingarsinna og samvinnumanna, en
annars staðar er samkomulag allgott og bæði
kerfin vinna að því, að bæta hag almennings,
hvert á sinn hátt, án þess að seilast inn á
starfssvið hins. Afstaða Alþjóðasambands sam-
vinnumanna til þessa jrýðingarmikla atriðis,
var mörkuð á þinginu í Zúrich árið 1946.
Þai var það álit látið í ljós, að áætlunarbú-
skapur ríkisins í lýðræðisþjóðfélögunum og
samvinnustefnan vilji keppa að sama tak-
marki, þ. e. réttlæti og öryggi í efnahagsmál-
uri' almennings, og þess vegna ættu þessi
kerfi að vinna saman þar sem hægt er að
koma því við, Slík samvinna milli þjóðnýt-
ingarstefnu og samvinnustefnu getur áreið-
anlega komið ýmsu gagnlegu til leiðar. Henni
á vitaskuld ekki að vera þannig háttað, að
samvinnustefnan sé þar á nokkurn hátt skör
lægra sett. Samvinnumenn verða jafnt eftir
sem áður að halda fram hugsjónum sínum
með djörfung og festu og reyna að ávinna
Jieim fylgi, og þeir mega aldrei fórna grund-
vallarsjónarmiðum fyrir neinn stundarávinn-
ing. Samvinnumenn eru andvígir alræði rík-
isvaldsins og algerri framkvæmd sósíalismans.
Þeir stefna að því að skapa þjóðfélag, sem er
í senn fullkomlega lýðræðislegt og efnahags-
lega réttlátt og öruggt.
SÍÐAN á dögum Rochdale-vefaranna hef-
ur samvinnuhreyfingin þróazt örast innan
smásöluverzlunarinnar, sérstaklega í verzlun
með almennar neyzluvörur. í dag eru starf-
andi hundruð þúsunda slíkra verzlunarbúða
á vegum samvinnuhreyfingarinnar. Þessar
búðir eru í hverju landi tengdar saman inn-
an eins landssambands, sem annast margvís-
leg viðskipti íyrir öll félögin, og þcssi sam-
bönd eru svo aftur tengd traustum böndum
innan alþjóðlegs sambands, sem er í sífelld-
um vexti og lætur æ fleiri mál til sín taka.
Kaupfélögin úti um öll lönd starfa ekki að-
eins að því að útvega félagsmönnum sínum
vörur við sanngjörnu verði, heldur hafa þau
eir nig með höndum margvíslega aðra þjóð-
þrifastarfsemi, sem margir gleyma, þegar rætt
er um samvinnustarfsemi. Kaupfélögin vinna
t. d. merkilegt verk hér og víða annars staðar
með því að örva sparifjársöfnun almennings.
Þau hafa og með höndum margvíslega menn-
ingarstarfsemi og stuðla almennt að því að
gera félagsmenn sína víðsýnni og jafnframt
ábyrgari þjóðfélagsþegna, með því að kenna
þeim að meta mátt samtakanna og beina at-
hygli þeirra sífellt að þjóðfélagslegum úr-
lausnarefnum.
Samvinnumenn telja hiklaust, að það væri
heimskulegt athæfi, svo að ekki sé fastar að
orði kveðið, að afnema þetta skipulag, sem í
raun og sannleika liefur gefizt vel, og setja í
þess stað landsverzlun eða annað slíkt ríkis-
bákn, sem hvergi hefur gefizt vel í hinum
frjálsa heimi og er livergi við lýði nú, jafnvel
ekki í Jieim vestrænu löndum, sem lengi hafa
búið við stjórn lýðræðissósíalista.
SAMVINNUMENN líta svo á, að slíkur
ríkisbúskapur hljóti að verða til þess að
skerða frelsi einstaklinganna og þrengja mjög
möguleika Jreirra til þess að leita þroska og
menningar eftir eigin leiðum. Með slíkum
aðgerðum væri reynt að steypa alla Jiegnana
í sama mótinu, án tillits til persónueiginleika
Jieirra og hæfileika. í augum samvinnumanna
er Jiað ekki eftirsóknarvert jafnrétti eða jöfn-
un á möguleikum, að allir væru harðánægðir
með sömu hlutina og hefðu þannig allir sama
smekkinn. Jafnrétti og jafnræði í þeirra aug-
um er ekki það jafnrétti, sem giklir í her-
mannaskálum stórveldanna, þar sem allir
borða sömu súpuna og klæðast sams konar
fötum, án tillits til þess, hvort slíkt lientar
Jieim eða ekki. Ein meginstoð samvinnustefn-
ur.nar er einmitt sú staðreynd, að hún vill
viðhalda persónufrelsi einstaklingsins og
þroskamöguleikum hans innan hins stóra og
margbrotna skipulags.
Þessu meginatriði mega samvinnumenn
aldrei gleyma. Samvinna við þjóðnýtingar-
sinna getur hrundið einstaka verkefni í höfn
og er því æskileg, er svo ber undir, en hún
má aldrei leiða til þess að hvikað verði frá
grundvallarsjónarmiðum né því gleymt, að
í ríki framtíðarinnar, sem koma skal, eru sam-
vinnustefna og sósíalismi andstæður en ekki
náfrændur, eins og stundum lieyrist fleygt.
Breyting á högum
Samvinnunnar
MEÐ þessu hefti læt eg af ritstjórn Sam-
vinnunnar og hún flytur til sinna fyrri
heimkynna í Reykjavík. Þegar ég tók rit-
stjórnina að mér, fyrir tilmæli forráðamanna
Sambandsins, í ársbyrjun 1947, var svo ráð
fyrir gert, að áðeins væri um bráðabirgðaráð-
stöfun að ræða, er standa mundi í eitt ár.
Af ýmsum orsökum hefur dregizt að gera þær
bieytingar á ritinu, sem lengi hafa verið fyr-
irhugaðar, og ritstjórnartíð mín hefur því
orðið þrjú ár en ekki eitt, svo sem upphaflega
var ráðgert. Mér var það Jregar Ijóst, að sú
skipan á málefnum ritsins, sem tekin var upp
í ársbyrjun 1947, var ekki til frambúðar. Mig
skorti bæði tíma og tækifæri til þess hér
nyrðra að búa ritið úr garði eins vel og mig
langaði til. Islenzkir blaðalesendur gera sízt
minni kröfur til tímarita sinna og blaða en
erlendir lesendur. Munurinn er þó sá, að ís-
lenzkir ritstjórar og útgefendur hafa ekki
neitt svipuð tækifæri til efnisútvegunar og
búnings blaða sinna og kollegar þeirra er-
lendis. Þetta mun ekki síður eiga við um
Samvinnuna en önnur íslenzk rit. Þótt margt
hafa á skort um efni og búning ritsins þessi
Jujú ár, og engum sé það ljósara en mér, hef
ég samt haft mikla ánægju af því að starfa
við Samvinnuna. Eg hef kynnzt mörgum góð-
viljuðum lesöndum, sem lagt hafa málefninu
og mér persónulega lið. Eg er þakklátur fyrir
það traust, sem Sambandsstjórnin hefur sýnt
mér. Mér hefur verið mikil gleði að meðtaka
fjölda bréfa frá lesöndum víðs vegar um
landið. Flest liafa Jiau orðið mér til uppörv-
unar. Vil ég [rakka þau hér, og líka hin, sem
hafa verið skráð í annarri tóntegund. Eg vil
óska íslenzkri samvinnuhreyfingu Jiess, að
hún beri jafnan gæfu til Jiess að láta sér annt
uin blað sitt og búa það þannig úr garði, að
Jiað verði til sóma fyrir þýðingarmestu fjölda-
samtök landsins og til gagns og heilla fyrir
samvinnustefnuna.
Haukur Snorrason.
SAMVINNAN
Útgefandi:
Samband íslenzkra
j samvinnufélaga
Ritstjóri:
Haukur Snorrason
Afgreiðsla:
Hafnarstræti 87,
Akureyri. Sími 166
Prentverk
Odds Björnssonar
Kemur út einu
sinni í mánuði
Árgangurinn kostar
kr. 15.00
43. árg. 9—12. hefti
Sept.- des.
1949
2