Samvinnan - 01.12.1949, Blaðsíða 41

Hann var guðfræðingur og munkur,
•en naumast skírlífur munkur, því að
•eins og hann sjálfur segir, „getur mað-
urinn ekki, af náttúrlegum hvötum,
afneitað konunni“. Hann átti í stöð-
ugri glímu við djöfulinn, trúði á til-
veru forynja og umskiptinga og sneri
aftur frá endurreisnartímabilinu til
miðaldanna.
Þótt guðfræði hans væri dapurleg,
naut hann samt lífsins, eins og hann
sýndi bezt með tilhneigingum sínum
til víns, kvenna og söngva og með
yfirlýsingum sínum um „evangelískt
frjálsræði". Hann var þrætugjarn bar-
•dagamaður, skapríkur andstæðingur,
sem var þess albúinn að úthella blóði,
•ef á þyrfti að halda. Hann hélt því
fram, að verstu pestir veraldar væru
kardínálar og páfar, og hina róm-
versku Sódóma yrði að sækja með
vopnum, en hélt einnig því fram, að
mannkynið yrði að þvo blóðið af
höndum sér. Hann var hermennsku-
legur talsmaður einstaklingsins og
barðist fyrir því, að maðurinn nálgað-
ist guð sinn án yfirumsjónar klerk-
anna. En á sama tíma kenndi hann
lærisveinum sínum að beygja sig fyrir
guðlegu valdi og hvatti til þess, að
uppreistargjarnir bændur væru barð-
ir til hlýðni.
Lúther hafði alls enga samúð með
húmanisma samtíma síns, ekki einu
sinni þýzkum húmanisma, en hann
lagði sig því meira eftir þýzkri
mýstik. Hann var þrákelkinn rétt-
trúnaðarmaður og sagði skilið við
kirkjuna, aðeins til þess að stofna aðra
kirkju með nýrri guðfræði og nýjum
Lúllier.
ásökunum um fráhvarf frá rétttrún-
aði. Kenning hans var ekki aðeins
anti-rómversk, heldur einnig anti-
evrópsk, ofsalega þjóðerniskennd og
and-gyðingleg. Lúther var líka ágætur
hljómlistarmaður, og sú náttúra hans
hjálpaði honum til þess að móta
þýzka tungu. Þúsundir eintaka af
biblíuþýðingu hans, sem er stórkost-
legt bókmenntalegt afrek, dreifðust
meðal þjóðarinnar með hjálp hinnar
nýuppfundnu prentvélar.
Þessi biblíuþýðing er sprottin jafnt
af músíkeyra Lúthers og eyra hans
fyrir hinu forneskjulega hljómfalli
þýzkrar mýstikur, en hún skapaði
hið þýzka ritmál og gerði bókmennta-
lega einingu úr landi, sem var trúar-
lega og stjórnmálalega sundurleitt.
Það, sem gerðizt eftir daga Lúthers,
og fyrir hans verk, var, eins og
Erasmus spáði, hræðilegt blóðbað í
trúarstyrjöldum, og landið varð sund-
urflakandi menningarlega. Vissulega
mun þetta allt hafa verið helmingi
hærri reikningur, en hinn hálssveri
barbari mundi hafa ritað undir. En
„hér eg stend, eg get ekki annað“.
RJÚ hundruð árum síðar birtist
fyrirbrigðið Bismarck, pólitískur
snilldarandi, vaxinn úr þýzkri grund.
í þremur blóðugum styrjöldum skap-
aði hann hið prússnesk-þýzka ,,Reich“,
og tryggði völd þess í Evrópu um ára-
tugi. Bismarck var grófur, tilfinninga-
ríkur og hysterískur risi, raddmjór og
átti það til að bresta í grát í æsinga-
augnablikum. En hann var risavax-
inn í slóttugheitum og búinn svo
háðskri bersögli, að nauðsynlegt þótti
að stinga undir stól opinberum skýrsl-
um um ræður hans.
Bismarck fyrirleit landa sína, en
hann vann fylgi þeirra með valdi eða
með blíðu. Hann trúði á heppni og
dugnað, var samt raunsæismaður, inn-
blásinn andstæðingur hugsjóna, og
var nærri yfirburða persónuleiki, og
þessi eiginleiki kom flestum umhverf-
is hann til þess að skjálfa af hrifn-
ingu. Þegar maður nokkur, sem var
einlægur aðdáandi Bismarcks, sagði,
að hann skyldi glaður láta rífa sig
sundur í þúsund tætlur fyrir hann,
sagði járnkanslarinn: „Ekki svo marg-
ar. Það er ónauðsynlegt.“ Ef pólitísk-
ur andstæðingur var nefndur á nafn
í návist hans, varð andlit hans eins og
ásýnd konungljónsins. Matarlyst hans
var óskapleg. Hann gat lokið hálfum
kalkúnhana við miðdegisborðið, skol-
að honum niður með hálfflösku af
koníaki, þremur flöskum af sódavatni,
og síðan reykt fimm tóbakspípur. Og
þannig lifði hann til 88 ára aldurs.
Fyrir hann var hatrið hamingja,
eins og Lúther, og enda þótt Bismarck
hefði fágaða evrópska framkomu á
stndum, var hann samt anti-evrópsk-
ur. Hann felldi Austurríki og lagði
í rúst, og sömuleiðis Frakkland, þess-
ar stoðir hinnar öldnu Evrópu, og eins
og sannur bróðir mannsins í Witten-
berg reyndi hann í menningarbaráttu
sinni að útrýma áhrifum kaþólskunn-
ar og kirkjuleiðtoganna úr þýzku
þjóðlífi.
BYLTINGAMAÐLÍR var hann, og
þó, eins og Lúther, í raun og
sannleika forneskjulegur í hugsunar-
liætti, og hann ruglaði hinn frjálslynd-
ari hluta Evrópu gjörsamlega í rím-
inu með sigrum sínum og heppni og
machiavellskum klókindum, og hann
styrkti trú Þjóðverja á undirgefinniað-
dáun á valdinu, jafnframt því sem
hann veikti trú þeirra á hugsjónum
og þeim verðmætum, sem þurftu um-
hyggjusamari meðhöndlun, voru göf-
ugri og mannlegri.
Hann kallaði sjálfan sig „trúan
þjón herra síns“, — þ. e. Vilhjálms
keisara fyrsta, og líklega hefur hann
meint það, en hann var samt kaldrifj-
aður, dapurlegur og uppstökkur ein-
valdur, sem enga andstöðu þoldi,
krafðist þess að gera allt sjálfur, og
Bismarck.
41