Samvinnan - 01.12.1949, Blaðsíða 40

Thomas Mann er heimskunn-
ur rithöíundur og skáld. Meðal
stórverka hans er: „Faust, Göthe
og Wagner“. — Grein þessi birt-
ist í amerísku tímariti í sumar.
ÞÝZK snilligáfa hefur birzt okkur
í persónum þriggja stórmenna —
hin fyrsta er trúarlegs eðlis, önnur
skapandi og hin þriðja stjórnmálaleg.
Þrátt fyrir mjög mismunandi persónu-
leika, mismunandi tíma og hlutverk,
bera þær samt allar sama fjölskyldu-
svip. Þessi svipur er fólginn í ltinni
miklu og einangrunarkenndu stærð
þeirra, sem er meiri en algengt er í
Evrópu. Þetta gæti virzt gela til
kynna, að miklir menn vaxi aðeins
upp í Þýzkalandi, en slíkt er hin rnesta
blekking. Þjóðhöfðingja og hetjur
annarra þjóða má bera saman við
tinda fjallgarðsins, sem rísa nokkru
hærra en fjallgarðurinn sjálfur, en
samt ekki svo hátt, að umhverfi þeirra
verði dvergríki, en mikilmennin í
Þýzkalandi eru gnæfandi tindar, sem
rísa háir og tígulegir af sléttlendinu.
Af þessum ástæðum hafa hetjudýrk-
endur eins og Carlyle alltaf jafnframt
verið Þýzkalandsdýrkendur. Þeir trúa
á hina opinskáu, aristókratísku kenn-
ingu Nietzsche um að þjóðirnar séu
valin leið náttúrunnar til þess að
framleiða þrjú til fjögur mikilmenni.
Þessi kenning er í eðli sínu þýzk, enda
eru Þjóðverjar fúsari til að játa henni
en aðrir menn. Stórmenni leiða því
í Þýzkalandi til ólýðræðislegrar valda-
aukningar. í milli þeirra og fjöldans
er staðfest djúp — hin sorglega fjar-
lægð, sem Nietzsche nefndi svo, — sem
er meiri þar í landi en annars staðar,
þar sem persónustærð skapar ekki
andstæðu milli undirgefni annars veg-
ar og sjálfglaðrar eigindýrkunar hins
vegar. Þessi lönd mætti kalla ham-
ingjusamari, ef það væri ekki stað-
reynd, að sérhver þjóð finnur ham-
ingju sína í meðfæddum sérkennum
og eiginleikum.
Þær þrjár persónur, sem eg á hér
við — og eg mun aðeins ræða urn þær
með mikilli aðdáun —, eru Lúther,
Göthe og Bismarck.
HINN fyrsti, Marteinn Lúther, siða-
bótarhöfundurinn, var afsprengi
sextándu aldarinnar. Hann er maður-
inn, sem sprengdi í loft upp hina
trúarlegu einingu Evrópu. Hann var
fastur fyrir eins og bjarg, maður, sem
hafði stóru hlutverki að gegna, hrjúf-
ur og harður, en þó tilfinningaríkur,
og í rauninni andleg táknmynd hinn-
ar þýzku skapgerðar. Hann var ein-
staklingur, senr var í senn grófur og
fíngerður, áhrifamaður og þó áhrifa-
gjarn, fljótráður, en þó þrautseigur,
byltingamaður og íhaldsnraður, hald-
inn bóndalegum krafti og dugnaði.
Göthe: "Fást og Mefistófeles”
Thomas Mann leggtcr mælistiku á hið mikla skáld
og telur Göthe tákn þess, sem Þýzkaland gæti orÖiö
40