Samvinnan - 01.12.1949, Blaðsíða 8

Freyr og Gullinbursti. Teikning eftir Jacques Reich.
hann eru og mörg kvæði. Þessi dándis-
hjón áttu sér ýms afkvæmi. Meðal
þeirra voru jólasveinarnir, sem voru
þrettán að tölu, og fóru þeir að tínast
heim að bæjum, einn og einn fvrir
jólin, og voru þeir engin lönib að
leika sér við, þó að hálfgerður mein-
leysissvipur færðist yfir þá með tíman-
Dm. Stundum eru þeir taldir níu, eins
og í þessari vísu:
Jólasveinar einn og átta
ofan komu af fjöllunum.
í fyrra kvöld þá eg fór að hátta
þeir fundu hann Jón á Völtunum.
Andrés stóð þar utan gátta,
þeir ætluðu að færa hann tröllunum.
En hann beiddist af þeim sátta,
óhýrustu körlunum,
og þá var hringt öllum jólabjöllunum.
Er þetta auðsjáanlega barnagrýla,
og hafa þeir Jón og Andrés verið ein-
hverjir óþekktarkrakkar, sem um var
ort.
Eftir að kristni var lögtekin varð
það að venju, að flestir fullorðnir
menn færu til tíða á jólanótt, og urðu
stundum aðeins börn og unglingar
eftir til að gæta bæjar. Komu þá
stundum óvættir á gluggann, en fóru
ekki inn, ef allt var uppljómað af
kertaljósum og krossmark sett á
hurðu. Um það er sagan, er börn léku
sér með kerti á gólfi og höfðu fengið
fagurrauða sokka í jólagjöf, sem þau
voru hrifin af sögðu hvert við annað:
„Sko, minn fót, sko, minn fót,
sko, minn rauða fót“.
Var þá sagt með ógurlegri rödd á
glugganum:
„Sko, minn fót,
sko, minn fót,
sko, minn gráa dingulfót".
Þá mælti einn sakleysinginn: „Ert
þú Jesús Kristur, sem fæddist í nótt?“
Við það hvarf óvætturin, því að hvar-
vetna þokaði þessi kynslóð myrkursins
fyrir helgidómum kristninnar.
En það var fleira en jötnar og ill-
vættir, sem voru á ferð um jól. Það
var einnig huldufólkið, álfarnir, sem
að vísu voru einnig kristnir, sunrir
hverjir, en viðsjálir, ef þeim var á
móti gert og gátu þá orðið heiftræknir
og illúðugir. Betra var því að eiga sér
þá að vinum, enda gerðust þeir holl-
vættir þeim, er þeir bundu tryggð við.
Til þessarar þjóðtrúar bendir sú
venja, að bjóða álfunum beinlínis
heim. Þegar allt Iiafði verið sópað og
prýtt og ljós tendruð, gekk húsfreyj-
an umhverfis bæinn og mælti: „Komi
þeir, sem korna vilja, og fari þeir, sem
fara vilja, en mér og mínum að meina-
lausu.“ Stundum voru veizluföng á
borð borin, áður en lagt væri af stað
til tíðanna, og áttu þau að vera horfin,
er heim var komið, en gjafir lágu eftir.
Eru ýmsar sagnir um, að þeir, sem
gættu bæjar, yrðu margs vísari, ef þeir
földu sig milli þils og veggjar. Komu
álfarnir brátt með söng og mikilli
gleði og stigu dans til morguns með
hvers konar fagnaði.
ÍÞESSUM átrúnaði speglast gaml-
ar minningar um jólagleðirnar,
sem mjög voru tíðkaðar í kaþólskum
sið. Var það fyrst með rétttrúnaðaröld-
inni, sem farið var að leggja áherzlu á,
að ekki mætti skemmta sér á jólum,
vegna hátíðarhelginnar. En áður fyrr
voru jólin hin mesta gleðihátíð, er
menn vöktu alla jólanóttina við dans
og söng. Fóru þessar samkomur venju-
lega fram á kirkjustöðum, og var
ástæðan m. a. sú, að venja var að halda
aftansöng á aðfangadagskvöld, en síð-
an var önnur messa um dagrenning,
morguninn eftir. Þótti þá eigi taka
því, þegar veður voru misjöfn og
stundum langt að sækja til kirkjunn-
ar, að fara heim á milli tíða, heldur
(Framhald d bls. 57)
8