Samvinnan - 01.12.1949, Blaðsíða 3

Freyja. Mdlverk eftir J. O. Blommér.
Heiðin jól og kristin
Eftir séra Benjamín Kristjánsson
„í ástinni á ljósinu og í leit
hamingjunnar mætast heiðinn
dómur og kristinn,“ segir Benja-
mín Kristjánsson í þessari fróð-
legu grein um jólahald forfeðra
okkar.

EGAR KRISTIN TRÚ var lög-
tekin á íslandi árið 1000, var sú
linun gerð á um siðabreytnina, af til-
læti við heiðna menn, að leyft var
þeim að blóta á laun, ef ekki kæmi
vottum við, en annars varða fjör-
baugsgarð.
Ekki eru sagnir um, að málarekstur
yrði af þessum sökum, enda hefur
ákvæðið um launblót verið úr lögum
numið fyrir tilmæli Ólafs konungs
helga, 1 íkt og gert var um hrossakjöts-
át og barnaútburð, og mun það hafa
verið enskur biskup, Bjarnvarður
hinn bókvísi, sem fór með þessi erindi
konungs út hingað. Er talið að hann
hafi dvalið hér um fimm ára skeið fca.
1018—23) og starfað að því að lagfæra
hér lög og kristinn rétt, eftir því sem
tíðkaðist í Noregi.
En þó að heiðinn dómur væri að
fullu úr gildi numinn að lögum,
eimdi samt eftir af honum öldum
saman í ýmsum kreddum og siðum,
ekki sízt þeim, sem tengdar voru við
stórhátíðir, eins og t. d. jólin. Hefur
hvergi eins og í jólahaldinu verið
blandað saman hinum forna og nýja
sið, en það verður einmitt skiljanlegt
af því, að jólahátíðin var á Norður-
löndum, og reyndar víðar, miklu eldri
en kristnin. Hún er ævaforn miðsvetr-
arhátíð. Svo að enda þótt kristin
kirkja reyndi að hella nýju víni á
gamla belgi, gefa hátíðinni aðra og
andlegri merkingu en hún áður hafði,
þá reyndist þó forneskjan lífseig í
undirdjúpum þjóðsálarinnar, og venj-
ur þær og siðir og þjóðtrú, sem frá ör-
ófi alda var bundin við þetta hátíðar-
hald, vildi lengi loða við og gerir það
jafnvel að sumu leyti enn í dag.
Það var eigi fyrr en um miðja 4. öld,
sem farið var að halda fæðingarhátíð
Krists í rómversku kirkjunni. Áður
hafði um nokkuj't árabil tíðkazt í
austur kirkjunni að halda 6. jan. há-
tíðlegan til minningar um skírn hans
og holdtekju, en eigi hafði sá siður
komizt á í Róm.
Um sama leyti og kristnin ruddi sér
til rúms í Vesturlöndum bárust og
þangað önnur austræn trúarbrögð,
sem hlutu svo mikla hylli, að ósýnt
var um stund, hvor ganga mundi með
sigur af hólmi. Var þetta dýrkun
Míthra sólguðs. Þetta var uppruna-
lega persneskur átrúnaður, en
persneskum trúarbrögðum svipaði um
margt til frumkristninnar. Er þar hin
sama, þrotlausa barátta milli ills og
góðs, sem einstaklingnum ber að taka
þátt í og ávinna þannig sál sína til ei-
lífs lífs. Míthradýrkandinn átti einnig
að vera hermaður hins góða guðs og
sækjast eftir siðferðilegri fullkomnun
3