Samvinnan - 01.12.1949, Blaðsíða 14

að verða breyting, og hún ætti að geta
orðið með tilkomu nýja hússins. Fyr-
irhugað er að nota sýningarsalina á
neðstu hæð þess fyrir islenzht atvinnu-
vegasafn, eftir því sem húsrúm leyfir
og föng endast til. Aðaldeildir þessa
safns eiga að vera tvær, landbúnaðar-
safn og sfóminfasafn, en auk þess
hljóta að verða í atvinnuvegasafninu
fjöldi ýmissa hluta, er við koma dag-
legu lífi landsmanna fyrir vélaöld, þó
að ekki verði beinlínis skipað í þessar
deildir.
Vér nútíma íslendingar lifum stór-
kostlegri aldahvörf en nokkur dæmi
eru til í sögu þjóðarinnar, og er þetta
raunar kunnara en frá þurfi að segja
og liggur hverju mannsbarni í augum
uppi. Breytingin er þó enn gagngerð-
ari í verklegum efnum en mörgum
öðrum greinum, t. d. andlegri og
félagslegri menningu. Ef sú kynslóð
Islendinga, sem leið undir lok um
1850, fyrir um það bil öld síðan, mætti
rísa úr gröf sinni, mundi hún fyrir-
hafnarlaust skilja mál vort og lesa
bækur vorar og blöð, en við sjónum
hennar mundi blasa nýr heimur verk-
legrar menningar, sem hana hafði
jafnvel ekki dreymt um á hérvistar-
dögunum. Af húsunum, sem hún
reisti, stendur nú varla steinn yfir
steini og amboð hennar og áhöld ým-
ist aflögð og úrelt eða gjörsamlega
týnd og tröllum gefin.
Þær stórbreytingar, sem gengið
hafa yfir alla atvinnuháttu vor íslend-
inga með ofsahraða, hafa með flestum
þjóðum farið sér hægar, þó að þær
hafi vitanlega runnið sitt skeið hjá
þeim eigi síður en oss. Hjá oss er at-
vinnubyltingin stökkbreyting, en víða
annars staðar með sniði þróunar og
vindur fram með eðlilegum hraða.
Þeim hefur því mörgum gefizt betra
ráðrúm til að átta sig á, hvað verða
vildi, og færi á að vernda sýnishorn
gamalla menningarhátta, áður en þau
voru með öllu horfin inn í gleymsk-
una. Oss íslendingum er töluvert
ábótavant í þessu efni, og á því þarf
að verða breyting. Vér þurfum að
halda til haga miklu fleiri gömlum
amboðum og áhöldum en gert hefur
verið, og án þess verður ekki unnt að
koma upp sæmilegu safni fyrir helztu
atvinnuvegi vora. Og menn þurfa að
átta sig á því, að þetta eru síðustu for-
vöð. Það situr illa á oss að brigzla for-
feðrum vorum um, að þeir hafi
skammarlega eytt og fargað gömlum
skinnhandritum og öðrum verðmæt-
um, er þeir höfðu handa í milli, með-
an vér erum sjálfir að spilla og leggja
að velli það, sem komið hefur í vorn
hlut að varðveita. Það er því miður
hætt við, að vér séum nú að láta sogast
úr höndum oss ýmis þjóðleg verðmæti,
sem seinni tíma menn munu stórlega
harma, að látin voru fara forgörðum.
Hlutverk vort nú er að bjarga því, sem
bjargað verður, af menningarminjum
síðustu aldar, og þarf ekki að efa, að
næstu kynslóðir munu kunna viðeig-
andi nafngiftir við oss, ef vér gerum
það eigi.
Það, sem kemur flestum gömlum
minjum fyrir kattarnef, er það, að sú
kynslóð, sem glatar þeim, telur þær of
hversdagslegar, of almennar til þess að
nokkur geti haft áhuga á að halda
þeim til haga. Fornt áhald víkur fyrir
nýju fullkomnara tæki. Um stund
liggur hið gamla á hvers manns götu,
öllum auðskilið og einskis vcrt og vek-
ur aðeins beiskar minningar, ef nokk-
uð er. En það stenzt því miður oft á
endum, að áhugi manna vaknar fyrir
hinum gamla hlut og þeim þætti úr
lífi þjóðarinnar, sem hann vitnar um,
og hann er svo gjörsamlega horfinn út
í veður og vind, að ekki tekst að snapa
upp eitt eintak hans, þótt farið sé með
logandi Ijósi urn hvern krók og kima
í öllum landsins ruslakistum. Eg vil
því leyfa mér að nota þetta tækifæri
til að koma orðsendingu til þeirra, er
lesa kynnu þetta mál mitt og hafa
handa í milli eða eiga í fórum sínum
gamla hversdagshluti, sem þeir eru
hættir að nota, og á þetta jöfnum
höndum við sveitafólk og þá, er við
sjóinn búa. Minnist Þjóðminjasafns-
ins og þeirrar nauðsynjar, að upp geti
komizt íslenzkt landbúnaðar- og sjó-
minjasafn. Eyðileggið ekki gömul
tæki, sem nú eru orðin úrelt, og mun-
ið, að þótt yður í svip virðist þau fá-
nýt, má svo vera, að um sé að ræða síð-
asta fulltrúa sinnar tegundar og hann
getur verið ómetanlegur á safni.
Fleygið engu gömlu, ef þér hafið
nokkur tök á að geyma það. Oft hef
eg komið á bæi og spurt, hvort til séu
gömul og úrelt tæki, og oftar en hitt
fengið það svar, að ekkert sé til, allt
sé glatað fyrir löngu. En þó kemur
stundum í ljós, þegar vel er að gáð,
að sitthvað leynist í skemmum og
kjöllurum, hálfgleymt og vanrækt.
Þráfaldlega hef eg rekið mig á, að eig-
endur hinna gömlu gripa, hafa ekki
gert sér ljóst, að gripirnir væru til
nokkurs nýtir og furða sig á, að svo
skuli vera. Athugið því yðar gang, ef
tii vill eruð þér ríkari en þér hyggið.
Vera má, að einhver svari þessum
orðum á þennan hátt: Gott og vel, eg
skal saína, en eg safna handa byggða-
safninu í mínu héraði, en ekki Þjóð-
minjasafninu í Reykjavík. Þessu er
ekki öðru en því að svara, að það kem-
ur vitanlega í sama stað niður. Það er
rétt, að menn geri sér ljóst, að byggða-
söfnin verða eins konar útbú frá Þjóð-
minjasafninu og þar verður um sam-
vinnu, en ekki samkeppni að ræða.
Þeir, sem bera byggðarsafnahugmynd-
ina fyrir brjósti, þurfa því sízt af öllu
að óttast Þjóðminjasafnið. Annað mál
er svo það og óskylt þessu, að byggðar-
safnahreyfingin má ekki fara út í öfg-
ar. Eg held, að of mikið sé í fang færzt
að ætla sér að hafa byggðarsafn í hverri
sýslu. Minna má gagn gera, og heppi-
legra mun vera að hafa söfnin færri en
fleiri. Þá eru meiri líkur til að þau
komist einhvern tíma upp og verði
myndarlegri, þegar til kemur. En
hreyfingin er góð og má ekki niður
falla.
Er G HEF hér að framan talað digur-
barkalega um uppsetningu Þjóð-
minjasafnsins í hinum nýju húsa-
kynnum, og má réttlæta það með hin-
um gamla talshætti, að orðin eru til
alls fyrst. En til þess að unnt verði að
framkvæma þær hugmyndir, sem
tengdar eru við framtíð Þjóðminja-
safnsins, þarf mikið afl þeirra hluta,
sem gera skal. Það verður dýrt að búa
hið stóra hús svo, að viðunandi sé, og
það þarf fleiri starfsmenn að safninu.
Það var af stórhug og myndarskap
gert, er alþingi ákvað að láta reisa
safninu stórhýsi, og í því fólst viður-
kenning á gildi þess fyrir menningar-
líf vort. En ekki er nóg að reisa húsið,
það þarf að gefa stofnuninni lífsskil-
yrði í því. Ekki er nóg að smíða ný-
sköpunartogara, ráða á hann skip-
stjóra og segja: Sigldu nú þinn sjó.
Togarinn þarf að fá bæði rekstrarfé og
áhöfn, annars er allt ónýtt. Þing og
stjórn verða að skilja, að þessu er eins
(Framhald á bls. 57)
14