Samvinnan - 01.12.1949, Blaðsíða 38

á Gautlöndum og Hallgrímur á Rif-
kelsstöðum boðuðu til. Tilgangur
fundarins var sá, að koma á sambandi
og samvinnu milli kaupfélaganna,
einkum á Norður- og Austurlandi.
Fundinn sóttu þessir menn:
Frá Kaupfélagi Skagfirðinga: Her-
mann Jónasson, skólastjóri, Hólum.
Frá Kaupfélagi Eyfirðinga: Hall-
grímur Hallgrímsson á Rifkelsstöðum
og séra Jónas Jónasson á Hrafnagili.
Frá Kaupfél. Svalbarðseyrar: Bald-
vin og Þórður Gunnarssynir, Höfða,
Helgi Laxdal í Tungu og Benedikt
Bjarnason, Vöglum.
Frá Kaupfélagi Þingeyinga: Pétur
á Gautlöndum, Sigurður í Yzta-Felli,
Benedikt á Auðnum og Jakob Hálf-
dánarson.
Fundur þessi samþykkti uppástungu
um reglur til bráðabirgða um sam-
band kaupfélaganna, eins og segir í
fundargerðinni. Sú fregn hafði borizt
á þennan fund, að skriða liefði hlaup-
ið á voruhús Kaupfélags Fljótsdæla á
Seyðisfirði, mjög mikið af vörum eyði-
lagzt og félagið orðið fyrir stórfelldu
tjóni. Fundarmenn komu sér saman
um að kaupfélögin hlypu undir bagga
með félaginu, og ákváðu fundarmenn
að gangast fyrir því, hver í sínu félagi,
að í þeim tilgangi yrði lagt 1/2% á
allar aðfluttar vörur félagsmannaþetta
ár. Nú eru reikningsbækur Svalbarðs-
eyrarfélagsins frá þessum fyrstu árum
glataðar, svo að eg get ekki fullyrt,
hvort Kaupfélagi Fljótsdæla var
sendur þessi fjárstyrkur héðan, en þó
getur tæplega annað verið, og verður
það að teljast gott starf, og raunar
bjart yfir þessari fyrstu þáttöku félags
ins til sameiginlegra átaka í samvinnu-
starfinu. Mig furðar á því, að þegar
saga Sambandsins var rituð, er raunar
engin frásögn af þessum merkilega
fundi á Akureyri 1892, sem eg tel að
mörgu leyti sérstæðari en þingmanna-
fundinn í Reykjavík 1895. Það er
ljóst af þessu, að Kaupfélag Svalbarðs-
eyrar var algjör og virkur þátttakandi
í öllum undirbúningi að stofnun Sam-
bands ísl. kaupfélaga, enda var þao
tekið fram á aðalfundi 1895, að Kaup-
félagi Svalbarðseyrar væri heimiluð
innganga síðar.
Það er eftirtektarvert, að elzta gerða-
bók S. í. S. er skrifuð á miðju félags-
svæði Kaupfélags Svalbarðseyrar, á
Draflastöðum. Á þeim undirbúnings-
38
fundi voru mættir fulltrúar frá öllum
kaupfélögum í sýslunni: Kaupfélagi
Þingeyinga, Kaupfélagi Svalbarðseyr-
ar og Kaupfélagi Norður-Þingeyinga.
Fulltrúar Svalbarðseyrarfélagsins voru
þeir Helgi Laxdal og Friðbjörn
Bjarnason. Á stofnfundi Sambandsins
að Yztafelli 1902 voru sömu fulltrúar
frá Kaupfélagi Svalbarðseyrar. Þáttur
þessa kaupfélags í stofnun Sambands
ísl. samvinnufélaga ,og öðrum sam-
vinnumálum, er því að mínum dómi
all merkur. Félagið átti á þessum ár-
um, marga afbragðsmenn, sem unnu
mikið starf, og gott, fyrir sína félags-
menn, og alla samvinnumenn þessarar
þjóðar, og voru hinir áhugasömustu
að stofnun SÍS, eins og Helgi í Tungu,
Friðbjörn á Grýtubakka, Einar í Nesi,
Höfðabræður og margir fleiri. En þó
hefir það atvikast svo, að á spjöldum
sögunnar hafa allir þessir fulltrúar
Kaupfélags Svalbarðseyrar, fallið í ó-
réttmætan skugga, fyrir öðrum að vísu
einnig ágætum foringjum á sviði sam-
vinnumálanna. Eg held að þáttur Sval-
barðseyrarfélagsins sé svo stór í stofn-
un Sambandsins 1902, að án þess hefði
það ekki verið stofnað þá. Eg álít, að
tæplega hefðu hin tvö, Kaupfélag
Þingeyinga og Kaupfélag Norður-
Þingeyinga, brotizt í því tvö ein.
Það er eftirtektarvert, að oft sér
maður það í fundargerðum þessara
ára, að það hefir verið rætt af mikilli
víðsýni og þekkingu um verzlunar-
málin, og þegar maður tekur tillit til
þess, hvernig þá var ástatt í þessu efni,
skuldaverzlun í algleymingi og miklir
erfiðleikar á byrjunarstörfum kaup-
félaganna, undrast maður sumar hinar
framsýnu umbótatillögur, sem fram
eru bornar. Þær eru eins og ljós í
myrkri þessara skuggalegu ára. Eg
minnist sérstaklega nefndarálits úr
Höfðadeild, þar sem komið er með
tillögu um framkvæmd í samvinnu-
starfinu, sem eru svo framsýnar og
merkar, að þær eru í fullu gildi enn í
dag, og má raunar segja, að engu er
líkara, en að eftir þeim hafi verið far-
ið í öllum meginatriðum. Þar er bent
á nauðsyn Sambandsins, samvinnu-
skóla, staðgreiðsluviðskipta og útgáfu
verzlunarblaðs.
EGAR litið er yfir fjárhag félags-
ins frá fyrstu tíð, virðist mér, að
furðuvel hafi gengið, þegar miðað er
við það, að aldrei var það á stefnuskrá)
félagsins, fyrr en síðustu árin, að
tryggja starfsemina með varasjóðum.
Álagningin var eingöngu miðuð við
að geta greitt beinan kostnað. Þó-
myndaðist lítilsháttar varasjóður, og,
félagssjóður af tekjuafgangi sum árin,
og stofnsjóður félagsmanna óx stöðugt
af 2% tillagi af innlendum vörum ár-
lega. En eins og áður segir, missti fé-
lagið margt af sauðum með skipinu.
„Bear“ árið 1900, og var það að sjálf-
sögðu tilfinnanlegt tjón, og stofnuðust
þá um tíma skuldir við umboðsmann-
inn í Englandi. Þegar kreppuuppgjör-
ið fór fram, 1934, tapaði félagið 31.000-
krónum og varð að eyða upp næstum
öllum sjóðum til að greiða það. Þetta.
var að vísu mikill hnekkir fjárhags-
lega, en félagið stóðst raun þessara.
erfiðu ára, og upp frá þeim degi hefur
félagið verið á stöðugri framfarabraut
fjárhagslega. Félagið hefur aldrei rek-
ið auglýsingastarfsemi, það hefur ekki
átt stórar fúlgur sjóða, stundum hef-
ur félagsmannahópurinn verið nokk-
uð fámennur, og dauft yfir starfsem-
inni. En Kaupfélag Svalbarðseyrar
liefur, meira en flest önnur, lifað í
félagsmönnunum sjálfum; með hag-
kvæmum viðskiptum og gagnkvæmu
trausti hefur það eignazt aðra óskrif-
aða varasjóði, sem voru hlýhugur og
jafnvel ást margra gamalla og traustra
félagsmanna til Kaupfélags Svalbarðs-
eyrar. Þessi skilningur og þetta traust
er óendanlega dýrmætur varasjóður.
Sextíu ára afmæli félagsins er
merkilegur atburður, slík tímamót
gefa okkur tilefni til að nema staðar
eitt augnablik á langri ferð, það er
stund hárra hugsjóna og mikilla hug-
mynda, þá leysast úr læðingi öfl, sem
svo oft annars liggja í dróma, minning-
ar koma fram, sem annars eru of
bundnar. Við minnumst frumherj-
anna, sem stofnuðu félagið á skugga-
legustu dögum ársins, til að skapa
bjartara líf meðal þjóðarinnar. Við
minnumst allra þeirra, sem í erfiði og
starfi hafa borið hita og þunga dags-
ins fyrir félagið. Enginn vann þar
lengur en Ingólfur Bjarnason, héraðs-
höfðingi Þingeyinga, og enginn starf-
aði betur á örlagaríkri stund. en
Guðni í Lundi, sem nú hvílir í lund-
inum hér fyrir sunnan. Við færum
fram þakkir til handa öllum góðum
(Framhald d bls. 43)