Samvinnan - 01.10.1967, Síða 28

Hér er spurning sem við
þurfum til allrar hamingju
ekki að svara en sem við kynn-
um samt að hafa gott af að
hugleiða:
Á fimm barna móðir sem
hefur ekki nægan mat .að
skipta því litla sem hún.íie'fur
jafnt á milli barnanna,, og eiga
á hættu að þau veslist öll upp,
eða á hún einungis að deila
matnum milli fjögurra og láta
það veiklaðasta eða yngsta
deyja úr hungri — í von um að
hin haldi lífinu?
Spurningin kom fram á al-
þjóðlegri ráðstefnu um mann-
úðarmál og þjóðfélagsumbætur
sem haldin var í London á síð-
astliðnu sumri. Það var banda-
rískur prófessor sem varpaði
henni fram. Og móðir ein í
þorpi einu í Perú hafði einmitt
verið að berjast við að svara
henni þegar hann var þar á
ferðinni fyrr á árinu.
Það er leið okkar allra í þétt-
býlinu að eignast sjónvarps-
tæki, og ég tók fyrir nefið
síðast í ágúst og steypti mér
út í iðuna. Ég er ennþá að
basla við að telja sjálfum mér
trú um að apparatið sé komið
inn á heimilið vegna barnanna,
en það er ekki nema hálfur
sannleikurinn. Það er sitthvað
í sjónvarpinu sem kemur
manni skemmtilega á óvart,
svo sem þegar þulurinn fettir
sig og brettir langtímum sam-
an án þess að segja orð ellegar
þegar hann á hinn bóginn
herpir saman varirnar eins og
þrjóskur krakki og flytur hálfr-
ar stundar fyrirlestur um um-
ferðarmál. Á dögunum talaði
líka ung og falleg stúlka með
rödd útvarpsstjóra eitt ógleym-
anlegt sekúndubrot, og um
svinað leyti voru beir með einn
af bessum báttum í siónvarn-
inu þar sem sauðsvörtum al-
múganum er gefinn kostur á
að leggjast á skráargatið og
kíkia inn til höfðingjanna.
Ég hef alltaf haft ánægju af
höfðingjasýningum, því að við-
höfn og serimonía geta verið
meira grín en beztu Chaplin-
myndir, og það gleður mig að
sjónvarpsmenn virðast hafa
svipaða skoðun á þessum mál-
um. Ég hef aldrei verið meira
með höfðingjum en síðan ég
eignaðist sjónvarpstækið, bæði
andlegum og veraldlegum. Rétt
áður en Vilhjálmur talaði í
gegnum kvinnuna sýndu þeir
okkur patríarkann í Miklagarði
sem er með jólasveinaskegg
rjúka upp um hálsinn á páfan-
um og ausa yfir hann kossum.
íslenskir kirkjuhöfðingjar eru
því miður öllu drumblegri, svo
að maður á liklega ekki eftir að
sjá okkar kennimenn kafa í
gegnum skeggið á starfsbræðr-
um sínum eins og þeir ættu
von á því að finna Brigitte
Bardot hinumegin, en kúfurinn
á embættismannastéttinni er
aftur á móti með tilburði sem
lofa góðu.
Ég á mynd í fórum mínum
sem ég kalla: Hinir þrettán
þjófhræddu. Ég klippti hana út
úr dagblaði í sumar. Þrettán
íslenskir úrvalsmenn með ráð-
herra í broddi fylkingar hafa
sprottið upp við leiði Kennedys
forseta í Arlington-kirkjugarði
við Washington, og þeir standa
þarna í virðulegri halarófu með
virðulegan svip og halda
krampataki með annarri hend-
inni í boðunginn á jakkanum
sínum, rétt eins og þeir hefðu
álpast inn á ársbing vasaþjófa
með milljón í br.ióstvasanum.
Ég hef einu sinni í útvarps-
erindi hallmælt bessu fárán-
lega handapati sem er vitan-
lega ekkert nema eftiröpun á
fremur tilgerðarlegum banda-
rískum sið, en leiðtogar okkar
virðast komnir á þá skoðun að
betta sé svo yfirmátafínt fbað
er eins og þeir séu með lús á
bringunni) að það er eflaust
borln von að beir hverfi aftur
til íslensku siðvenjunnar og
t.aki bara ha.ttkúfinn ofan án
allra hundakúnsta.
fslenskir fvrirmenn hlióta að
siálfsögðu að sýna starfsbræðr-
um sínum í útlandinu fulla
kurtelsi. jafnvel bó að beir sén
staddir sex fet undir grassverð-
inum. en sagan kennir okkur
engu að síður að serimoníu-
bna.utin er vandfarin. Þeg'"'
böfðingiar í Afríku byriuðu a v
ganara. með bögglaða.n pínuhaH
w hvítt, skvrtubrióvst með blá-
barðaskinninu. bá hló bara öll
Rvróna. Menn get.a ver’ð virðu-
joo-ir fulltrúar bjóðar smnar bó
að beir forðist, glingrið. Þega.r
aUt kemur til alls eru seri-
monínsiðir leiksýning. og bað
barf að semja handrltið með
hliðsión af sviðinu: landssið-
um og staðháttum og fólkinu
sjálfu og jafnvel pyngjukvöl-
inni. Viðhafnarsýning sem
tekur sig prýðilega út í London
eða Moskvu eða í Washington
getur orðið hjákátlegt sprell
þegar við fslendingar erum að
sperrast við að færa hana upp.
Litla íslenska mosagróna svið-
ið með fiskhjallana í baksýn
svignar undir íburðinum, og
mennirnir sem hringsnúast í
sviðsljósinu með hvítt skyrtu-
brjóst og bögglaðan pípuhatt —
æ, eru þeir bara ekki þegar að
er gáð á íslenskum prjónabrók-
um undir?
Þetta er svo óttalega snúið.
Ætli það sé ekki ennþá meiri
vandi að vera greifi með smá-
þjóðunum heldur en þeim
stóru? Eitt er víst að það er
ekki nóg að kunna að taka ofan
að amerískum sið. Menn skyldu
meira að segja fara að öllu með
gát hér uppi á íslandi begar
þeir beita mótorhjólum fyrir
bílalestir sínar í þéttbýlinu
sunnanlands. Bílagrúinn á veg-
unum er sumstaðar svo mikill
að það er ógerningur að siá
hverjir eru í ökuferð undir
verndarvæng lögreglunnar og
hverjir eru bara venjulegar
blækur í umferðinni.
Ég sá dæmi um þetta með
eigin augum á síðastliðnu.
sumri, þegar það var bíll við
bíl á veginum þar sem ég var
á gangi. Þegar mótorhjóla-
löggan birtist í öllu sínu veldi,
þá var ekki nokkur lifandi leið
að átta sig á því hve marga
bíla hún var að lóðsa tll ráð-
herraveislunnar, þó að mér
bætti að vísu ósennilegt að bíl-
stjórinn á karfabílnum sem var
framarlega í fylkingunni væri
einn af boðsgestunum.
Vélarnar eru að útrýma róm-
antíkinni hér sem annarstað-
ar. Núna í september auglýsti
kvenmaður eftir karlmanni í
Morgunblaðinu, og það eina
sem hann þurfti að hafa sér til
ágætis það var að eiga bíl. Það
var ekkert talað um útlitið,
hvergi minnst á fjárhaginn,
ekki vikið einu orði að hjarta-
laginu. Hann mátti vera alls-
laus auli með blóðrautt brenni-
vínsnef og lemja ungbörn. En
bíldruslu varð hann að hafa.
Unga fólkið sem bregður sér
ennþá í síldina fer ekki einung-
is út af atvinnunni og voninni
um skjóttekinn arð. Það fer
líka út af rómantíkinni, og
heyr fyrir því. Stúlkurnar gefa
strákunum undir fótinn og
strákarnir gera sig fína fyrir
böllin. Vinnan getur veriö
ströng og vinnudagurinn lang-
ur, en hinumegin við planið
stendur braggi fullur af kven-
fólki. Nú líður óðfluga að því
að bragginn fyllist af vélum í
staðinn. ískrið í vélunum er
þegar byrjað að yfirgnæfa
pískrið í stúlkunum. Þetta er
upplyftingin sem bíður ungs
manns eftir fáein ár eftir
erfiða törn í síldinni: sálarlaus,
öskrandi, rafknúin vél með ást-
ríður úr ryðfríu stáli.
Það sama er uppi á teningn-
um í sveitinni. Rómantíkin er
í andarslitrunum um fjöll og
dal. Þetta er eins og í skáldsög-
unum sem þeir bjuggu til á
færiböndum austur í Sovét-
ríkjum til eflingar fimm ára
áætlunum. Ungi tápmikli
kaupamaðurinn kemst í náin
kynni við mjaltavél og sak-
lausa, blíða og undirleita
kaupakonan fær traktor fyrir
einkavin. Hún hefði eins getað
gengið í klaustur. Það er ekki
einu sinni efnilegur bóndason
í nágrenninu. Hann er suður í
Reykjavík að læra að verða
mikill maður.
Það má mikið vera ef vélarn-
ar eru ekki búnar að rugla
dómgreind okkar meira en litið.
Verðmætin gerast svo undar-
leg, hugsjónirnar svo ankanna-
legar, baráttumálin svo skelf-
ing lágkúruleg. Menn verða svo
æstir af svo ómerkilegu tilefni.
Menn æpa og hrína út af fá-
einum sjónvarpsþáttum sem
28