Samvinnan - 01.02.1968, Blaðsíða 49

Hluti af tröllauknu málverki í aðalstöðum Sameinuðu þjóðanna eftir
spœnska málarann Vela Zanetti. Það er táknmynd af alþjóðasamstarfi
og baráttunni fyrir friði og réttlceti.
limanna, samræmingu ólíkra
sjónarmiða, málamiðlun.
Það gefur auga leið að slíkt
fyrirkomulag er ekki fallið til
skjótra aðgerða í viðkvæmum
málum, en þeim mun heil-
brigðari og haldbetri verður
lausnin, þegar hún er loks
fengin eftir langar og ítarleg-
ar samningsviðræður. Það er
næsta furðulegt hver árangur
hefur orðið af starfi Samein-
uðu þjóðanna á þessum vett-
vangi þegar vandkvæðin eru
höfð í huga. Nægir í því sam-
bandi að benda á styrjöld Hol-
lendinga og Indónesa, Pale-
stínu-vandamálið, Kasmír-
deiluna, lausn Kóreu-vandans,
stöðvun Súez-stríðsins 1956,
viðleitnina í Kongó sem kost-
aði einn mikilhæfasta stjórn-
málaskörung nútímans og dýr-
mætasta starfsmann samtak-
anna lífið, og þannig mætti
lengi telja.
Ég er ekki viss um að menn
hafi almennt gert sér grein
fyrir, hvaða skorður það hef-
ur sett Sameinuðu þjóðunum
sem pólitísku afli í heiminum,
að þær eru myndaðar af
frjálsum og fullvalda ríkjum. í
rauninni geta þær ekki aðhafzt
neitt sem stríðir beinlínis
gegn hagsmunum voldugra
aðildarríkja, og af því leiðir
að vald þeirra á hinu pólitíska
sviði er bundið vilja og jafn-
vel duttlungum þessara ríkja
einsog mörg dæmi sanna.
Kannski eigum við íslend-
ingar auðveldara með að gera
okkur grein fyrir þessu en
flestar þjóðir aðrar, þar sem
við eigum í sögu okkar mjög
áþekka pólitíska skipan þeirri
sem um er að ræða hjá Sam-
einuðu þjóðunum.
ísland var byggt af höfðingj-
um, sem hver um sig stofn-
setti sitt eigið sjálfstæða „ríki“.
Segja mætti að ástandið á ís-
landi framtil 930 hafi verið
einskonar dvergmynd af
ástandinu sem ríkti í veröld-
inni áður en Þjóðabandalagið
og Sameinuðu þjóðirnar komu
til sögunnar, þ. e. a. s. mörg
sjálfstæð ríki sem höfðu
hvorki sameiginlega löggjafar-
samkomu, framkvæmdavald
né dómsvald.
Góðir menn á íslandi sáu að
við svo búið mátti ekki standa,
ef þeim átti að verða vært í
landinu. Þeir höfðu því for-
göngu um stofnun sameigin-
legs löggjafarþings þar sem
fyrirmenn allra smáríkjanna
eða goðorðanna kæmu til að
bera saman bækur sínar og
útkljá deilumál milli einstakra
„ríkja“ eða þegna þeirra. Við
þekkjum þá sögu svo vel, að
óþarft er að rekja hana hér,
en vert er að gefa því gaum
að Alþingi var að langmestu
leyti í höndum goðanna sem
réðu þar úrslitum allra mála á
sama hátt og stjórnir aðildar-
ríkja Sameinuðu þjóðanna
ráða úrslitum mála á Allsherj-
arþinginu.
Alþingi var með öðrum orð-
um valdalaust, ef atkvæða-
miklir goðar, einn eða fleiri,
afréðu að fara sínu fram og
virða samþykktir þingsins að
vettugi. Það hafði engan her
eða lögreglu og engin ráð til
að þvinga menn til hlýðni við
lögin önnur en þau að heita á
fulltingi goðanna og liðveizlu.
Framkvæmdavaldið var alger-
lega í höndum goðanna, og
það var undir eindrægni þeirra
komið, hvort friður hélzt og
ályktanir þingsins voru virt-
ar. Alþingi setti sameiginleg
lög, en dæmdi einungis í þeim
málum, sem ekki voru „innan-
ríkismál" einstakra goðorða.
En það hafði hvorki vald til að
hegna mönnum né hrinda öðr-
um ályktunum sínum í fram-
kvæmd. Allt slíkt vald var í
höndum goðanna.
Alþingi hafði einn embætt-
ismann en sá hafði engin
pólitísk völd og ekkert fram-
kvæmdavald. Hann var aðeins
„opinber embættismaður", sem
innti af hendi ákveðin skipu-
lagsstörf í umboði goðanna.
Hann tók ekki virkan þátt í
störfum þingsins, mátti ekki
fella dóma, ekki reka mála-
ferli eða hegna mönnum. ís-
lenzki lögsögumaðurinn gegndi
í öllum höfuðatriðum sams-
konar störfum og fram-
kvæmdastjóri Sameinuðu þjóð-
anna gegnir nú, en vitaskuld
er það undir hverjum einstak-
lingi komið hve mikið honum
verður úr því takmarkaða
framkvæmdavaldi sem honum
er skammtað.
Ég hef rissað þessa lauslegu
mynd af Alþingi íslendinga á
þjóðveldistímanum til að
benda á líkinguna við Samein-
uðu þjóðirnar. Þjóðveldið riðl-
aðist þegar sundrungaröflin
náðu yfirhendinni og einstak-
ir goðar tóku að fara sínu
fram og hunza sameiginleg lög
landsmanna. Framtíð Samein-
uðu þjóðanna veltur á því, að
meðlimaríkin virði lög þeirra
og hugsjónir, þ. e. a. s. Stofn-
skrána. Kjósi eitthvert öflugt
ríki að ganga í berhögg vil vilja
samtakanna, eru þau máttlaus
til stórræða. Þó er því ekki að
neita, að á síðustu árum hef-
ur þeim vaxið fiskur um hrygg
og eru öflugri en þau voru fyr-
ir 15 eða 20 árum.
Þegar vandkvæðin, sem
skapazt hafa af eðli og starfs-
háttum Sameinuðu þjóðanna,
eru höfð í huga, má það vera
hverjum manni ljóst, að ár-
angurinn sem þráttfyrir allt
hefur orðið af pólitískri við-
leitni þeirra er harla merki-
legur.
Samtök sem hafa htið sem
ekkert þvingunar- eða fram-
kvæmdavald verða að fara
sínar eigin leiðir til að afstýra
vandræðum. Helzta vopn Sam-
einuðu þjóðanna hefur frá
upphafi verið málamiðlun. Hin
alvarlegu átök í Indónesíu,
Kasmír, Palestínu, Kóreu,
45