Samvinnan - 01.02.1968, Blaðsíða 64

var mikill viðburður fyrir mig. Ég hafði
gert mér miklar hugmyndir um gildi
þessara samtaka fyrir íslenzka myndlist,
og þessar hugmyndir eru vakandi enn
í dag, þrátt fyrir ýmis vonbrigði. Félag
íslenzkra myndlistarmanna á að vera
sterk stofnun sem miklar kröfur verður
að gera til í varðstöðu um hag félags-
manna og íslenzkrar myndlistar í heild.
Þegar litið er til baka yfir farinn veg,
sér maður að þýðing aðalfélagsins í sögu
íslenzkrar myndlistar er óumdeilanleg,
því víst er að heildarsamtök myndlistar-
manna voru brýn nauðsyn og hlutverk
þeirra var stórt í sniðum og ábyrgðar-
mikið. í slíkum menningarsamtökum á
að ríkja víðsýni og frjálslyndi; því er
leitt að samtökin skyldu klofna á sínum
tíma vegna óbrúanlegs sérhagsmunamis-
sættis, og slík ógæfa hendir félagið von-
andi ekki aftur. Illgresi alls félagsskap-
ar, sérhyggja og lágkúra, má því aldrei
festa þar rælur. Félagið á að vera hæft
til að axla byrðar mikilla umsvifa og
lyfta Grettistökum af grýttri leið þeirr-
ar fylkingar, sem veitt hefir því traust
sitt.
Hlutdrægni í litlu félagi lítils þjóðfé-
lags er mun altækari en í stærra þjóð-
félagi og því er hér meiri þörf andlegs
sveigjanleika. Að mismuna félagsmönn-
um í vali mynda á sýningar erlendis er
sama og setja sumum stólinn fyrir dyrn-
ar í sambandi við hugsanlegan frama
erlendis og getur einnig haft áhrif á
gengi þeirra heimafyrir, listamannalaun,
sölu. Þjóðfélag okkar er svo lítið og að-
hald í listum í slíkum ólestri, að það er
næsta takmarkaður mælikvarði að vera
heimsfrægur í Reykjavík, eina staðnum
hérlendis þar sem bjóðandi eru önnur
verk en þau sem teljast til átthaga- og
krúsidúllulistar.
Staðreyndirnar eru þær, að íslenzkir
málarar hafa enn ekki náð lengra á al-
þjóðamælikvarða en að vera sæmilega
þekktir og þó á mjög takmörkuðu svæði
— og fá nokkrar hóflegar línur í upp-
sláttarbókum um myndlist, þrátt fyrir
að þeir hafi sumir hverjir tekið þátt í
flestum meiriháttar sýningum, sem ís-
lendingum hefur boðizt þátttaka í, og
þannig mest umsvif hafa haft. Sá sem
er einna þekktastur erlendis ef ekki mest
þekktur íslenzkra málara, Guðmundur
Ferró (nú Erró), er hvorki með á ís-
lenzkum samsýningum erlendis né hafa
honum til þessa hlotnazt listamanna-
laun, og er hann þó íslenzkur ríkisborg-
ari og á myndir sínar í fleiri söfnum en
nokkur annar fslendingur. Það er trú-
lega rétt, að hann hafi verið lánsamur
um sambönd og félaga, en frama sinn
á hann eigin dugnaði mest að þakka.
Við getum ekki ákvarðað það hér heima,
hvað telst list í þeim stóra heimi — en
það er einmitt það sem menn hafa gert
með því að útiloka félaga sina, sem hlot-
ið hafa nokkra viðurkenningu og frama
erlendis, og sem fólk þar saknar og spyr
af furðu, hversvegna þessir menn séu
ekki með. Ég er ekki að blanda þessu
við þá skoðun margra, að enginn geti
dæmt hvað sé list og hvað ekki. Þrosk-
aður smekkur á að skera úr því. Kunn-
áttumenn deila einnig, en á allt öðru
sviði, og ræði ég ekki, er annarlegar
hvatir blandast inn í slíkar deilur.
Nú má álíta, að ég sé að deila á þessa
menn sem málara, en slíkt er mér fjarri.
Þeir eru jafnfærir málarar sem fyrr frá
mínum bæjardyrum séð, en ég tel hollast
að horfast í augu við vandamálin og
draga réttar ályktanir. Hér kemur ein-
ungis það fram sem ég hefi áður greint,
að ég tel að þeir hafi talið sig of örugga
um eigið ágæti og þar með gengið miklu
lengra en svo, að þessi mál yrðu hjúpuð
þögninni. Því verður ekki tekið með
þögninni, þegar erlendir gagnrýnendur
lýsa yfir, að svo virðist sem einungis
sé til ein hlið á íslenzkri nútímalist í dag
og fáir málarar hljóti að vera starfandi
í þessu landi. Okkar listamenn hneyksl-
ast gjarnan á því, að útlendingar með-
höndla okkur sem litla bróður og klappa
vinalega á öxl okkar í vorkunnarfullu
umburðarlyndi — ég sé ekki betur en
verið sé að fóðra þá á þessu áliti með
fyrrgreindu athæfi.
Nýlega kom út sérstakt fylgiblað In-
formation í Höfn um ísland ársins 1967.
Það vakti athygli mína óskipta, að í
blaðinu var heilsíða með um 30 ára
gömlum myndum íslenzks málara út-
færðum í graflist. Jafnframt var skír-
skotað til íslendinga sem þróaðrar bók-
menntaþjóðar í forsíðuauglýsingu Gut-
enbergshus á vikublöðunum Hjemmet,
Alt for damerne og Andrés önd! Kannski
var þetta ein hin bezta ádeila á íslenzka
myndlist og bókmenntir, sem danskir
hafa slysazt á fram til þessa.
Að margt hafi verið vel gert í félags-
málum á undanförnum árum, sem beri
að meta að verðleikum, afsakar ekki það
sem miður hefir farið. Andvaraleysi
félagsins gagnvart því að vera á varð-
bergi þegar hópar annarra listgreina
sækja inn á vettvang myndlistarmanna
til þess að afflytja listgrein myndlistar-
manna og sérstöðu þeirra er merkilegt.
Á ég hér við, svo tekið sé dæmi, er
tónlistarmenn samþykktu áskorun til
hins opinbera um að hljómlist yrði kynnt
hliðstætt myndlist. Tónskáldin vísuðu til
Listasafns íslands, þar sem jafnan væru
til sýnis verk eftir íslenzka myndlistar-
menn. Hvernig bar að skilja þetta? Vilja
þeir e. t. v. að byggt verði hús þar sem
jafnan sé fluttur takmarkaður fjöldi tón-
verka eftir takmarkaðan fjölda tónlist-
armanna fyrir takmarkaðan fjölda
áheyrenda líkt og t. d. þann slæðing
sem rekst inn í Listasafnið ár hvert —
og þakka má Þjóðminjasafninu að all-
miklu leyti?
Þegar tónverk er flutt í útvarp, nær
það eyrum fleira fólks en kemur á Lista-
safnið allt árið, oft margfalt fleiri. Ekki
er mögulegt að mála inn í hljóðvarp né
teikna inn á plötu, svo samlíkingin fellur
af sjálfu sér, og er raunar mikið rann-
sóknarefni hvernig þessi hugmynd varð
til. Að auki eru mörg helztu myndlistar-
verk þjóðarinnar í eigu einstaklinga og
aðeins aðgengileg mjög takmörkuðum
hópi manna. Tónlistarmenn reikna varla
með þeim möguleika að semja tónlist-
arverk — úrvalsverk — í einu eintaki í
því skyni að það hafni í skúffu tónlist-
arelskandi heimilis, sem hefir verkið
fyrir sig eitt.
Velþekktur tónlistarmaður hélt því
fram í að öðru leyti athyglisverðri grein,
Þorvaldur Skúlason: Skip í höfn, 1942.
60