Samvinnan - 01.02.1968, Blaðsíða 51

GUÐJÚN B. ÖLAFSSON:
UTANRÍKISÞJÚNUSTA
OG VIÐSKIPTI
I.
Sjálfsagt má rekja upphaf
sendimanna þjóða á milli til
riddara á hestbaki sem fluttu
erindi milli herkonunga.
Fyrstu sendimenn voru gerðir
út til að ljúka einstökum er-
indum, og það var ekki fyrr
en um lok 18. aldar að þjóðir
tóku almennt að skiptast á
föstum sendinefndum. Skil-
greining titla, fríðinda og
skyldna sendimanna var gerð
á þingi í Vín 1815 og hefur
haldizt síðan að mestu óbreytt,
og má því segja að sendi-
manna-kerfið eins og það er
í dag eigi sér 150 ára sögu.
Uppsláttarbækur skilgreina
starf sendimanna þannig að
þeim beri að „fylgjast með
pólitískri, hernaðarlegri og
viðskiptalegri þróun“, án þess
þó að fara yfir markalínu þá
sem dregin hefur verið milli
upplýsingasöfnunar og njósna.
Sir Henry Wotton, sem eitt
sinn var ambassador í Bret-
landi, sagði, sjálfsagt í gamni:
„Sendiherra er heiðarlegur
maður sendur til að ljúga í
útlöndum heimalandi sínu til
góðs og gagns.“ Palmerston
lávarður er sagður hafa sagt
að „átveizlur eru sál diplómatí-
unnar“. Og enn er haft eftir
Sir Harold Caccia, að „sá sem
þarf að standa upp fyrir sína
ríkisstjórn, verður að vera fær
um að standa uppi í (hárinu á)
sinni eigin ríkisstjórn". Má sjá
af þessum ummælum merkra
manna, að skyldur sendimanna
kalla á margbreytilega hæfi-
leika. Margt er sagt bæði í
gamni og alvöru um sendi-
herra og sendiráð sem sjálf-
sagt á rót sína að rekja til þess
að í flestum löndum hvílir dul-
arfullur, hálf-rómantískur
blær yfir þessari starfsemi.
Sendifólk umgengst innbyrðis
eftir föstum reglum, skálar
fyrir alls konar afmælum og
tyllidögum, umgengst þá sem
eru „utan við“ tiltölulega lítið,
enda talið virðulegt að vera í
utanríkisþj ónustu.
n.
Á hinum ýmsu tímum hafa
stærri ríki lagt misjafna
áherzlu á þær starfsgreinar
sendimanna sem skilgreindar
voru hér að ofan. Líklegt má
telja, að mest áherzla hafi
verið lögð á að fylgjast með
„pólitískri þróun“ á 19. öld,
enda þá lagt ofurkapp á að
eignast og halda nýlendum.
Ríkisstjórnir með sitt sendi-
mannakerfi sáu um að ná í
ný lönd og létu verzlunar-
mönnum eftir að nýta þeirra
auðæfi. Þetta samspil gaf góð-
an arð og hjálpaði til að byggja
upp iðnað og velmegun í mörg-
um Evrópulöndum. Mikil breyt-
ing hefur átt sér stað á þess-
ari öld. í upphafi aldarinnar
var ófriðarhugur með ýmsum
þjóðum og hlýtur dagskipan
til sendimanna innan Evrópu
a. m. k. að hafa verið að fylgj-
ast með „hernaðarþróun".
Upp úr fyrri heimsstyrjöld-
inni voru nýlendur teknar að
ókyrrast og brátt tóku þær að
öðlast sjálfstæði ein af ann-
arri, og er nú svo komið á ár-
inu 1968 að nýlendustefna er
fordæmd af flestum þjóðum.
Hin gömlu nýlenduveldi gátu
því ekki lengur „sótt“ sínar
þarfir til annarra landa, held-
ur varð nú að verzla. Mikil-
vægasta starf sendimanna nú
á dögum er því að fylgjast með
„þróun viðskipta", upplýsinga-
söfnun, leiðbeiningarstarfsemi
og annað þar að lútandi. Brezki
sendiherrann í Washington
varði sumarleyfi sínu 1967 til
að ferðast í þrjár vikur á milli
brezkra fyrirtækja til að fræð-
ast um framleiðsluvörur þeirra
og vandamál, með það fyrir
augum að athuga á hvern hátt
hann gæti bezt veitt aðstoð
sína við sölu í Bandaríkjunum.
Bretar hafa í stórum stíl kallað
heim sína gömlu „diplómata"
og sent í staðinn unga menn
sem þjálfaðir hafa verið sér-
staklega á viðskiptasviðinu.
Markmiðið er ekki að þeir fari
að selja Rolls Royce í Reykja-
vík eða Leyland í Líbanon,
heldur að þeir greiði fyrir við-
skiptum á ýmsan hátt. Einnig
er víst að sendimenn erlendra
rikja í Reykjavík fylgjast ná-
ið með því sem gerist í fisk-
iðnaði landsins og miðla þeim
upplýsingum, bæði til fyrir-
tækisins sem kaupir fisk af ís-
iendingum og hins sem e. t. v.
þarf að selja í samkeppni við
íslendinga á öðrum mörkuðum.
III.
Fimmtudaginn 18. janúar
birtist heilsíðuauglýsing í
brezka stórblaðinu The Times
frá stofnun á vegum
brezka viðskiptamálaráðuneyt-
isins, sem nefnist „Export
Intelligence" og mætti útleggj-
ast á íslenzku nefndamáli
„Nefnd til aðstoðar útflytj-
endum.“ Auglýsingin rekur í
12 liðum hvernig nefndin er
reiðubúin að aðstoða útflytj-
endur við að selja meira er-
lendis. Boðið er upp á:
1. Persónulega aðstoð við
hvers konar vandamál í
sambandi við útflutning.
2. Upplýsingar um mögulega
markaði fyrir hvers konar
framleiðsluvörur.
3. Upplýsingar um tolla og
innflutningshöft eða regl-
ur í hvaða landi heims sem
er.
4. Aðstoð við verzlunarferðir
til útlanda, m. a. aðstoð
verzlunarfulltrúa í því
landi sem heimsótt er.
5. Aðstoð við að finna og
kynnast beztu kaupendum
eða umboðsmönnum sem
völ er á — fyrir milligöngu
verzlunarfulltrúa.
6. Upplýsingar um erlend
fyrirtæki. „Export Intelli-
gence“ á lista yfir meir en
100.000 erlend fyrirtæki í
bréfasafni sínu.
7. Upplýsingar um útboð og
samninga hvar sem er í
heiminum. Gefnar út dag-
lega.
8. Aðstoð við vörukynningar
og/eða sýningar erlendis.
9. Upplýsingar og ráðlegging-
ar í sambandi við neyzlu-
venjur og „smekk“ í því
landi sem selja á til.
10. Aðstoð við að finna er-
lend fyrirtæki sem hefðu
áhuga á að framleiða
brezka vöru í viðkomandi
landi, með einkaleyfi.
11. Ráðleggingar í sambandi
við auglýsingastarfsemi er-
lendis.
12. Ókeypis auglýsinga- og
áróðursstarfsemi erlendis.
Auk ofangreinds annast „út-
flutningsnefndin" margs kon-
ar aðra starfsemi í sama til-
gangi. Bretar hafa sem sé átt-
að sig á því, að nú verða þeir
að standa sig í harðri verzlun-
arsamkeppni á heimsmarkaði,
og verða allir landsmenn að
standa saman í þeirri baráttu,
líka utanríkisþjónustan.
IV.
Lög voru sett um utanríkis-
þjónustu íslands erlendis árin
1940 og 1941. Var um það leyti
skipaður sendifulltrúi í Lond-
on og sérstakur aðalræðismað-
ur í New York. Má því segja að
hin íslenzka sendiþjónusta
eigi sér um 25 ára sögu, þótt
fyrr hafi verið stofnað til
sendiherraembættis í Dan-
mörku. í ævisögu Sveins
Björnssonar forseta má lesa
um verzlunarferðir sem hann
fór ungur maður á vegum
lands síns víða um Evrópu.
Hann var þá starfsmaður rík-
isins, en ísland enn undir
dönskum konungi. Aðalmark-
aðir okkar voru þá í Suður-
Evrópu fyrir saltfisk og í Eng-
landi fyrir ísfisk. Einnig var
selt kjöt til Englands og
Noregs, en aðrar vörur ekki
teljandi. Markaðskerfið var
því tiltölulega fábrotið og ein-
falt, en því meira var undir
því komið að allir markaðir
væru jafnan opnir. Sveinn var
meðal sendimanna sem höfðu
það hlutverk að greiða fyrir í
þeim málum.
Þegar ísland öðlaðist sjálf-
stæði var mikill vorhugur með
þjóðinni, og skyldi sýna al-
heimi að við kynnum og skyld-
um standa á eigin fótum jafnt
heima fyrir sem á alþjóða-
vettvangi. Var slíkt eðlilegt
eftir margra alda undirokun,
enda gnægð fjár í stríðslok til
að standa undir kostnaði við
nokkur erlend sendiráð. Hætt
er við að fjöldi og staðsetning
sendiráða hafi nokkuð mark-
azt af „pomp og pragt“ sjón-
armiðinu í upphafi, og vita all-
ir að auðveldara er að stoína
til nýrra embætta en að leggja
þau niður, jafnvel þótt starf-
semin hafi misst gildi sitt.
Þannig stöndum við nú uppi
með þrjú sendiráð á Norður-
löndum þar sem lítið sem ekk-
ert af okkar afurðum er selt,
þrjú í Mið-Evrópu þar sem
sama gildir um afurðir, og við
lauslega áætlun virðast opin-
berir sendimenn og starfslið
þeirra í Evrópu vera um fjórum
sinnum fleiri en starfsmenn á
erlendum skrifstofum þeirra
íslenzkra fyrirtækja sem selja
vörur í Evrópu. Eru þá starfs-
menn flugfélaga ekki með
taldir, enda um sérstöðu að
ræða.
Það hlýtur hver íslendingur
að sjá, að höfuðstarf íslenzkr-
■47