Samvinnan - 01.10.1968, Page 17

látið hugfallast. Þeir gáfu bara verk
sín í annað.
Fyrstu árin á þingi var Jónas í stjórn-
arandstöðu, en í kosningunum sumarið
1927 snerist taflið við. Þá vann Fram-
sóknarflokkurinn mikinn sigur, og hafði
á að skipa nítján þingmönnum. Fram-
sóknarflokkurinn myndaði stjórn undir
forsæti Tryggva Þórhallssonar, Jónas
Jónsson varð dóms- og kirkjumálaráð-
herra og Magnús Kristjánsson fjármála-
ráðherra. Stjórnin naut hlutleysis fimm
þingmanna Alþýðuflokksins. Og nú
ruddust frumvörpin í gegn eitt af öðru,
sem Jónas hafði verið að flytja mörg
hver aftur og aftur á meðan hann
hafði verið í stjórnarandstöðu, en alls
báru stjórnin og stjórnarflokkarnir fram
102 frumvörp á fyrsta þinginu eftir kosn-
ingarnar. Þar voru á ferðinni frumvörp
um Byggingar- og landnámssjóð, mennta-
málaráð og menningarsjóð, betrunarhús
og vinnuhæli, ríkisútvarp og sundhöll.
Seinna komu svo frumvörp um mennta-
skóla á Akureyri, fræðslumálastjórn og
frumvarp sem miðaði að því að leysa
úr húsnæðisþörf Háskóla íslands.
Stjórnartími Tryggva Þórhallssonar
stóð til vorsins 1932. Urðu þetta hinir
hatrömmustu tímar í íslenzkum stjórn-
málum og reyndi mjög á samheldni.
Mjög var sótt að Jónasi í öllum átökum.
Þá veikti það samstöðuna, að banda-
mennirnir, sem Jónas hafði hjálpað á
legg, Alþýðuflokkurinn, klofnaði 1930,
þegar kommúnistar hurfu úr honum.
Ákafar deilur urðu út af þingrofinu 1931,
og viku þeir Jónas og Einar Árnason úr
stjórninni um tíma, en kosningarnar
sem fóru í hönd færðu Framsóknar-
flokknum enn aukið fylgi, svo flokkur-
inn fékk hreinan meirihluta á þingi,
tuttugu og þrjá. Jónas tók aftur við
fyrra embætti sínu í stjórninni og sat
í henni til vors 1932, þegar Tryggvi baðst
lausnar fyrir sig og ráðuneyti sitt. Þá
var svo komið að nokkrir þingmenn
Framsóknar unnu að því að mynda nýj-
an flokk. Jónas kom út úr þessum um-
byltingum sterkari en áður. Hann leitaði
samstarfs við unga menn í stöðugt rík-
ara mæli og tefldi þeim alls staðar fram,
þar sem hart þurfti að sækja. Eftir
klofninginn í flokknum hófst góður
friður um sinn, enda hófst bráðlega langt
samstarfstímabil Framsóknarflokksins
og Alþýðuflokksins á einhverjum verstu
erfiðleikatímum, sem yfir þjóðina hafa
gengið á þessari öld, krepputímunum. En
Jónas átti ekki afturkvæmt í ráðherra-
stól. Það mun hafa gilt hann einu. Ung-
ir menn eins og Hermann Jónasson og
Eysteinn Jónsson settust í stjórnarstól-
ana. Það var mjög að skapi Jónasar.
Hann vildi láta hina ungu berjast. Sjálf-
ur miðlaði hann af reynslu sinni og
lagði á ráðin.
Það var óhjákvæmilegt að Jónas eign-
aðist andstæðinga. Þeir sóttu að honum
með ýmsu móti. Hjákátlegust mun þó sú
aðför verða talin, þegar nokkrir læknar
reyndu að læða því inn hjá fólki að
Jónas væri geðveikur. Það var um ára-
mótin 1929—30. Gekk þetta svo langt, að
geðveikralæknir fór heim til Jónasar
bæði til að skýra konu hans frá því
hvernig komið væri fyrir manni henn-
ar og líta á sjúkhnginn, sem lá reyndar
með hálsbólgu og nokkurn hita. Settist
læknirinn á rúmstokkinn hjá Jónasi og
ræddi við hann nokkra stund, en fór
síðan til að tilkynna að þarna væri geð-
veikur dómsmálaráðherra. Jónas svaraði
árásinni í Tímanum í frægri grein, sem
nefndist „Stóra bomban“. Varð málið að
algjöru hneyksli í höndum aðfarar-
manna, en Halldór Laxness mun hafa
rekið endahnútinn á það er hann sagði
í Tímanum, að gott væri ef guð gæfi
okkur fleiri slíka vitleysinga.
VI.
Jónas fylgdist af vaxandi óhug með
þróun mála í Evrópu á árunum upp úr
1930. Nokkuð hefur verið rætt um náms-
ferðalög hans hér á undan til að sýna
hvernig hann var undir það mikilvæga
forustuhlutverk sitt búinn að sníða okk-
ur hinn pólitíska stakk í upphafi nýrr-
ar flokkaskipunar í landinu. En Jónas
hélt áfram að ferðast og fylgjast með
á erlendum vettvangi. Hann átti sæti í
dansk-íslenzku nefndinni frá 1926 til 1939
og ferðaðist þá utan annað hvert ár.
Virðist sem tíðar siglingar hans hafi
orðið nokkurt ádeiluefni andstæðinga.
En með ferðalögum hélt hann sér í
snertingu við það sem var að gerast
hverju sinni, og kunni því vel að vega og
meta ytri aðstæður og stöðu íslands.
Lýðveldisstofnunin var í augsýn og skipti
Jcnas Jónsson á manndómsárunum.
miklu máii hvernig að henni yrði staðið.
Á skömmum tíma hafði tekizt að móta
þróttmikið þjóðfélag, þrátt fyrir krepp-
una, sem var þess albúið að taka fyllstu
ábyrgð í sínar hendur, en í utanríkis-
málum þurfti að varast hvers konar er-
lenda ásælni og treysta þeim helzt sem
bjuggu við langskólað þingræði. Eftir
að kommúnistar klufu sig út úr Alþýðu-
flokknum 1930, og síðar þegar Héðinn
Valdimarsson gekk úr Alþýðuflokknum
yfir í herbúðir þeirra, og veikti þannig
stórlega þann samstarfsaðila í vinstri
hópnum, sem fyrst og fremst hafði bæja-
fylginu á að skipa, hlaut að verða erfið-
ara að halda við því kerfi, er svo sigur-
stranglegt hafði reynzt á meðan fullur
trúnaður ríkti og samtakahugurinn var
óbugaður. í stað þess að halda fram
þeirri stefnu að leita réttarins innan
ramma þingræðisins, var nú kominn upp
öflug hreyfing sem vildi byltingu og aðra
Jónas Jónsson með Bjarna í Ásgarði.
Með Lárusi Helgasyni í Klaustri 1928. Frá
vinstri: Gerður Jónasdóttir, Jónas, Helgi P.
Briem, Lárus Helgason og Sólvcig Jónsdóttir
kona Indriða Indriðasonar.
17