Samvinnan - 01.10.1968, Page 30

bönn við áfengisneyzlu á vín-
lausum heimilum, vaknar hin
eðlilega freisting að gæða sér
á forboðnum ávexti, og ánægj-
an magnast við bannið, en um
leið er hrundið af stað víxl-
verkun sektar, iðrunar og upp-
reisnar, sem alltof oft leiðir til
aukinnar drykkju, ýmist til að
drekkja sektarkenndinni eða
ýta undir sjálfstraustið. Leggi
vínlaus heimili hvorki blátt
bann við áfengisneyzlu né
örvi til hennar, eru langmest-
ar líkur til að börnin þroski
með sér valfrelsi.
í flestum þjóðfélögum leggst
almenningsálitið gegn mikilli
áfengisneyzlu, vegna þess að
hún sundrar samlyndi fjöl-
skyldunnar, veldur óvissu um
efnahag og atvinnu, og er
ógnun við félagslegt jafnvægi,
til dæmis í sambandi við lík-
amsárásir og akstur drukkinna
manna. Flest börn gera sér
hins vegar ljóst, að flest full-
orðið fólk drekkur meira eða
minna, og vita að þau munu
sjálf taka sveigjanlega eða ein-
strengingslega afstöðu til
áfengis, allt eftir því hve mik-
ilvægt það verður þeim sem
einstaklingum. Flestir byrjend-
ur held ég að drekki of mikið,
á svipaðan hátt og börn háma
allt það sælgæti sem þau geta
í sig látið. Þegar eitthvað nýtt
er á boðstólum, reyna nálega
allir getu sína til hins ýtrasta,
áður en þeix komast að raun
um eigið þol og langanir, og
þetta er bæði eðlilegt og raun-
hæft, hversu óheppilegt sem
það kann að vera fyrir þá sem
standa álengdar. En þegar í
hlut á annar eins aflvaki og
áfengi getur verið, geta góð
heimilisáhrif átt stóran þátt í
að draga úr hættunum og
stytta reynslutímann, ýmist
beinlínis eins og þegar ung-
lingar eru hvattir til að byrja
ekki að neyta áfengis utan
heimilisins, heldur heima hjá
sér, eða óbeinlínis með því að
örva til annarskonar áhuga-
mála þar sem áfengisneyzla
kemur ekki til greina. Þetta
byggi ég á eigin athugunum í
sambandi við uppeldi mitt og
reynslu vina sem ég þekkti
bæði áður en og eftir að ég
kom til íslands.
Það er yfirleitt viðtekin
regla í þjóðfélögum sem búa
við evrópska menningu, að
áfengisneyzla sé fyrir full-
orðna, en ekki börn. En enda
þótt áfengisneyzlan sé yfirleitt
bundin því skilyrði að menn
hafi náð vissum þroska, þá er
það svo hér á íslandi að
minnsta kosti, að sáralítil
áherzla er lögð á þá staðreynd,
að geta einstaklingsins til að
hafa fulla stjórn á drykkju
sinni er mælikvarði á þroska
hans. Svipað á sér stað um
unglinga sem reyna að vekja
athygli á þroska sínum með
því að kveikja sér í vindlingi
í kvikmyndahúsi, þar sem full-
þroska maður hlýðir sjálfkrafa
reglum hússins og eldvarna-
reglunum og tekur tillit til
annarra með því að kveikja í
sínum vindlingi frammi í
ganginum.
Á bernskuárum mínum í
Nýja Englandi á austurströnd
Bandaríkjanna voru fjármun-
ir takmarkaðir, en þeim mun
meiri áherzla lögð á menntun,
drengskap, heiðarleik og heil-
steyptan persónuleik, og sömu-
leiðis var í heiðri höfð sú
ameríska hefð að komast
áfram af eigin ramleik án þess
að treysta áhrifum annarra.
Áfengi var ekki um hönd haft
á heimili mínu, bæði vegna
þess að foreldrar mínir höfðu
ekki efni á því og voru óvön
áfengisneyzlu, og eins vegna
hins að samfélagið leit óhýru
auga unga lögfræðinga sem
drukku, á sama hátt og það
fordæmir nú kaupsýslumenn
sem geta ekki haft stjórn á
drykkju sinni.
Foreldrar mínir drukku kaffi
og te og límonaði, og ég ólst
upp í umhverfi þar sem hvorki
föt né fjármunir voru eins
hátt metnir og menntun. Miklu
meiri peningum var varið til
kaupa á leir og litum, pappír,
allskyns þrautum, bókum,
hjólaskautum og sleðum en til
fatnaðar, sem móðir mín
saumaði að öllu leyti sjálf.
Jafnvel síðarmeir eftir að fjár-
ráð jukust, voru bækur eftir
sem áður eftirlæti okkar, en
því næst tónlist og danstimar.
Allt frá barnæsku voru óund-
irbúin, óformleg samkvæmi
algeng og oftast tengd tónlist
eða leiksýningum, en þó eink-
um dansi. Samkomur unglinga
einkenndust einkum af sam-
tölum og hlátrum; gestirnir
hjálpuðu okkur að vaska upp,
slá grasflatirnar, þvo glugg-
ana eða mála veggina. Hress-
ingin sem við fengum voru
samlokur og ávaxtasafar, sem
við útbjuggum sjálf, og á
stefnumótum átum við pylsur
og rjómaís í tonnatali.
Skólarnir sem ég sótti milli
tólf og átján ára aldurs voru
kvennaskólar. Sex eða sjö
klukkustundir fóru í kennslu,
en svo voru hjólreiðar, langar
gönguferðir, vikulegir sin-
fóníutónleikar, handíðir, hóp-
leikir, skautaferðir, knattleik-
ir, bogleikir, tennis og bad-
minton. Áfengisneyzla var al-
gert aukaatriði, bæði heima
fyrir og í almennum boðum.
Umgengnisvenjur góðborgara
voru almennt virtar. Maður
sem bragðað hafði áfengi
leyfði sér ekki að fara í heim-
sókn, en hins vegar var gest-
um oft boðið upp á glas. En
yrði maður ber að því að kunna
ekki að fara með áfengar veig-
ar, missa jafnvægi eða gleyma
almennum mannasiðum, þá
var honum ekki boðið öðru
sinni. Svo einfalt var það. í
samkvæmum færðumst við
undan að dansa við ölvaða
menn, þá sjaldan þeir voru
viðstaddir, þar sem við gátum
átt á hættu að þeir væru
dónalegir, træðu okkur um
tær, rifu kjólana okkar, rækj-
ust á aðra dansendur eða
helltu niður úr glösum. í sam-
ræmi við bandarískar venjur
vernduðu ungir sveinar stúlk-
urnar, sem þeir buðu út, og
tóku stundum höndum saman
um að fleygja út vandræða-
mönnum, ef eklki tókst að
„frysta“ þá út.
Á stríðsárunum, sem hófust
þegar ég var fimmtán ára,
stóð heimili okkar svo opið
vinum og vandalausum, að
nauðsyn bar til að setja fastar
reglur, þar eð faðir minn var
fjarverandi í fimm ár. Þegar
ég hafði náð átján ára aldri
voru nálega allir ungir menn
og flestir miðaldra menn
komnir í herþjónustu og heim-
ilið fylltist af einkennisbún-
um mönnum.
Á átjánda afmælisdegi min-
um var mér leyft að reyna
fyrsta vindlinginn og fyrsta
glasið. Því miður urðu reyk-
ingarnar að vana, sennilega í
fyrstu vegna þess hve mér þótti
fínt að halda á sígarettu, en
ég vandist aldrei á drykkju.
„Þú átt sennilega hvort eð er
eftir að smakka áfengi, svo
það er eins gott að þú byrjir á
því heima hjá þér,“ var sagt
við mig, og glaðvær hópur for-
eldra minna og vina þeirra
var svo greiðvikinn að fylla
mig þetta kvöld og segja mér
síðan frá viðbrögðunum. Það
var reynsla út af fyrir sig að
vita, að mikill munur var á
því hvernig mér leið undir
áhrifum nokkurra viskíglasa og
hvernig aðrir litu á mig og
hegðun mína, og þó vissi ég
sjálf hvenær ég gat ekki leng-
ur gengið beina línu, var far-
in að tala óskýrt, varð gljáeyg
og rugluð í höfðinu, og sofn-
aði að lokum. Daginn eftir
vaknaði ég um hádegi með
hræðilega timburmenn og
skildi ekki hvers vegna talið
var skemmtilegt að drekka.
Smám saman komst ég að
raun um, að ég var hænuhaus
í vínsökum og sofnaði eftir
tvö glös, nema ég hefði því
meira fyrir stafni. Ég uppgötv-
aði líka, að það sem ég hafði
mesta ánægju af á manna-
mótum, dans og samræður,
var mér ókleift þegar ég neytti
áfengis, vegna þess að sam-
hengi í hugsun, einbeitni og
minni fóru úr skorðum (og síð-
armeir líka orðfimi á íslenzku).
Ég þáði venjulega glas, en
gleymdi því óðara í ákafa
samræðnanna. Þar eð þessi
sóun á dýrum veigum styggði
gestgjafa mína, fór ég að af-
þakka drykki sem ég gat ekki
lokið við. Eins og flestir þeir
sem aðeins bragða áfengi við
hátíðleg tækifæri, legg ég
meira upp úr bragðinu en
áhrifunum, þar sem ég þarfn-
ast sjaldan áhrifanna og hef
haft meiri tilhneigingu til að
30