Samvinnan - 01.12.1984, Blaðsíða 78

Áin streymir um eyðibyggð
Pað er alltaf gaman
að kanna sannleiksgildi
gamalla munnmæla...
Þorleifskofi, en fór sjálf að huga að
kvöldmatnum. En ekki hafði hún
lengi sinnt þeim starfa, þegar hún varð
þess vör, að Þorleifur var að brölta á
fætur. Hafði hann þá aðeins rotazt við
fallið. En nú kom forneskjan upp í
þeirri gömlu. Alltaf hafði þessi strákur
ódæll verið, og ekki skyldi honum
verða kápan úr því klæðinu að kóróna
alla óþægðina með því að ganga aftur.
Réðst hún síðan að pilti, skellti honum
á grindverk nokkurt þar í kofanum og
braut í honum hrygginn. - Síðan þarf
auðvitað ekki um að spyrja, nema
hvað Þorleifur hefur gengið ljósum
logum á Brunahvammi upp frá þessu
og verið sýnilegur skyggnum mönnum
og jafnvel óskyggnum líka, allt fram á
þennan dag.
Þetta er þá í örstuttu máli gamla
sagan frá Brunahvammi. Mjögáþenn-
an veg hefur hún jafnan verið sögð.
En hvernig stenzt hún gagnrýna athug-
un nútímamanna? Það hefur löngum
verið talið austur þar, að þetta hafi
helzt átt að gerast í búskapartíð þeirra
Þórðar Guðmundssonar og Önnu Pét-
ursdóttur, sem nefnd voru í upphafi
þessa spjalls. En vitað er, að þau
bjuggu lengi á Brunahvammi um
miðja 19. öld, bæði fyrir og eftir 1850.
Hitt var lakara, að menn fundu ekki
neina gamla konu, og ekki heldur
neinn Þorleif meðal heimilisfólks
þeirra Brunahvammshjóna. - Það er
alltaf gaman að kanna sannleiksgildi
gamalla munnmæla, og núna í sumar
dró forvitnin mig enn niður á Þjóð-
skjalasafn, ef verða mætti að ég fyndi
eitthvað nýtt, sem varpað gæti liósi á
þessa gamalkunnu sögu.
Árið 1840 eru skráð inn komin í
Hofssókn í Vopnafirði hjónin Þórður
Guðmundsson og Anna Pétursdóttir,
ásamt börnum sínum þrem, Þórði,
Guðmundi og Þorbjörgu Elísabetu.
Þau flytjast frá Eiðum að Bruna-
hvammi. Síðan er þeirra ekki getið,
fyrr en við húsvitjun, sem fer fram í
marz og apríl 1842. Sjálfsagt er samt
óhætt að slá því föstu, að flutningsár
þeirra sé 1840, en ekki síðar, og þá
hafa þau búið í 19 ár samfleytt á
Brunahvammi, því að víst er, að þau
flytjast þaðan 1859. Og mikið rétt: Öll
þessi 19 ár er smalans Þorleifs hvergi
getið, og ekki er heldur minnzt á neina
gamla konu á heimilinu.
Ég fór nú að halda, að Þorleifur
hefði aldrei verið neitt á vegum þess-
ara hjóna. En viti menn. Fólk er
langminnugt, og aldrei skyldi maður
telja gamlar sagnir markleysu eina,
fyrr en í fulla hnefana. Löngu áður en
hinn alkunni búskapur þeirra Þórðar
og Önnu á Brunahvammi hefst, eða
vorið 1831, eru skráð innkomin í
Hofssókn kornung hjón, Þórður
Guðmundsson og Anna Pétursdóttir.
Hann er sagður 26 ára en hún 21. Með
þeim er sonur þeirra á fyrsta ári,
Þórður að nafni, og- hvað haldið þið?
Þorleifur Þorleifsson léttadrengur, 12
ára gamall. Þau flytjast frá Ási, sjálf-
sagt Ási í Fellum, og að Brunahvammi
í Vopnafirði. Það er nokkurn veginn
öruggt, að hér er sama fólkið á ferð.
Þar skakkar ekki öðru en aldri hús-
bóndans. Hann er ranglega skráður,
og munar þó ekki miklu, ef þetta er sá
sami Þórður sem síðar bjó lengi á
Brunahvammi. En að þessu sinni er
fjölskyldan ekki nema eitt ár í Vopna-
firði. Vorið 1832 flytjast þau austur að
Stórasteinsvaði í Tungu, en nú eru
þau ekki orðin nema þrjú, því að
Þorleifur litli hefur dáið af slysförum
eina sumarið sem þau búa á Bruna-
hvammi í það skipti. í prestþjónustu-
bók frá Hofi stendur skrifað: 14. ágúst
1831. Þorleifur Þorleifsson, unglingur
frá Brunahvammi, datt af hestbaki og
dó strax. Drengurinn er svo jarðsettur
17. ágúst. Prestur bætir því við, að
Þorleifur hafi verið „örvasa“, eins og
hann kemst að orði, og hann segir
„legkaup ófáanlegt“. Og Þorleifur er
orðinn 13 ára, þegar hann deyr.
Þarna er þá kominn stofninn að
sögninni um Þorleif. En óhætt mun að
fullyrða, að þar hafi engin gömul kona
komið við sögu, hvorki góð né slæm,
því að þetta ár eru ekki aðrir í heimili
á Brunahvammi en þau hjónin, Þórð-
ur og Anna, sonur þeirra á fyrsta ári,
og svo Gissur gamli, sem var mjög
lengi viðloðandi þar, ýmist sem ein-
setumaður eða í einhvers konar sjálfs-
mennsku eða tvíbýli við bændur, sem
sátu jörðina um lengri eða skemmri
tíma. Og þar dó Gissur loks háaldrað-
ur sumarið 1843.
Hinu mega þeir svo trúa sem trúað
geta, að heilsulaus og umkomulaus
drengur um fermingaraldur, sem berst
með húsbændum sínum í ókunna sveit
78