Andvari - 01.06.1959, Blaðsíða 46

GUÐMUNDUR DANÍELSSON:
Yfir fljótið.
I.
Tólfti janúar. I dag eru tvö hundruð þrjátíu og tvö ár síðan þessi saga
gerðist, það var 1727. Þá sat á biskupsstóli í Skálholti hans herradómur Jón
Arnason, einn sá vammlausasti embættismaður sem um getur — að vísu ekki
heitt elskaður af landslýði, en þess í stað virtur vel. Ætli einkunnarorð hans
hafi ekki verið: Réttlæti — reglusemi? — eða eitthvað í þá átt? — Að minnsta
kosti af og frá að umbera ósómann, hverju nafni sem nefndist, hvar sem hann
styngi sér niður, en leitast við að uppræta hann hvarvetna. Ekki nóg að ástunda
sjálfur dyggðina: það var hans embættisskylda að sjá um að hið sama gerði
og ein og sérhvur manneskja í öllu biskupsdæminu, svo vonlaust verk sem
það sýndist þó vera.
Æ, það var mörg mæðan, og ein sú grætilegasta þegar Guðs þjónar,
prestarnir eða prófastarnir, brugðust ætlunarverki sínu: að vera í öllu dagfari
sönn almúgans fyrirmynd. Eða ef þeir létu yfirtroðslufólki réttar og siðgæðis
haldast uppi andstyggilegt líferni, í sóknum sínurn eða sýslurn, — sem stund-
um átti rót í þeirra eigin slöppum móral, hlátt áfram samkennd með syndinni,
— eða þá af ónytjuskap, sem meinlausara varð að teljast.
Einn var sá maður öðrum fremur, sem herra biskupinn þoldi sívaxandi
önn fyrir, fyrst vegna hans versnandi fjárhagsafkomu og skuldafargans, en
nú hin síðustu tvö misserin hafði þessi maður einnig forbrotið sína embættis-
skyldu, og enn ekki úr bætt, þrátt fyrir biskupsins skrifleg og margítrekuð
fyrirmæli: prófastur Þorleifur Arason á Breiðabólsstað.
Ojá, það var hann, commisarinn, hinn mildi setudómari rannsóknar-
réttarins í Kópavogi, — en bágt var að horfa upp á Þorleif sökkva í sjálfskapar-
vítin hægt og hægt, slíkum kostum sem liann var þó af skaparanum búinn.
Tvennt var það einkum, sem djúpt orkaði á hiskupinn í farnaði þessa
manns: að það var hann sjálfur, Jón biskup Árnason, sem með nokkrum hætti,
og þó óbeinlínis, átti sök á skuldavafstri prófastsins. Þorleifur hafði keppt fast
eftir hiskupsemhætti hér í Skálholti að meistara Vídalín önduðum, en lotið
í lægra sessi, og þó kostað til öllum fjármunum sínum og drjúgum betur í