Andvari - 01.06.1959, Blaðsíða 24

22
SIGURBJÖRN EINARSSON
ANDVABI
gjarnan vitnað í 1. kap. 1. Mósebókar, rétt eins og þar sé um sambærilega
liluti að ræða, og annars vegar sé þá barnaleg, forn og fyrnd trúarbók krist-
inna manna, hins vegar staðreyndir raunvísinda nútímans. Slíkur samanburður
væri réttmætur, ef talað væri beggja vegna um sama efni á sama veg, en
hann er misskilningur og markleysa að öðrum kosti. Það er alveg sitt hvort
að tala um uppruna mannsins í náttúrufræðilegri merkingu annars vegar, og
guðfræðilegri eða heimspekilegri bins vegar. Ef erfðafræðin héldi því fram,
að Jón Jónsson geti ekki verið Guðs barn, af því að Jón og Gunna eru for-
eldrar hans og Gvendur afi hans, þá væri slíkt flapur eitt og engin vísindi.
Ef maðurinn getur ekki verið sköpun Guðs, af því að hann er í rekjanlegum,
líffræðilegum tengslum við aðrar lífverur á móður jörð, þá er það viðlíka
fásinna. Og ef því er haldið fram — hvort sem væri af kristnum mönnum eða
ókristnum — að hina kristilegu náttúrufræði sé mestan part að finna í 1.
Mósebók, þá er það álíka mikill sannleikur og skynsemi og cf því væri haldið
fram, að náttúrufræði og vísindaleg þekking Jónasar Hallgrímssonar sé fólgin
í kvæðinu ,,Ég bið að heilsa“ — og andagift lians og mannvit væri svo metið
eftir því.
Nú andar suðrið sæla vindum þýðum,
á sjónum allar bárur smáar rísa
og flykkjast heim að fögru landi ísa
Þetta kvæði verður næsta skrýtið, ef það á að metast út frá vísindum
Veðurstofunnar eða dæmast eftir því, hvort það er í samræmi við t. d. kennslu-
bækur dr. Bjarna Sæmundssonar um sjó og loft og íslenzka fugla.
Jónas var mikill náttúrufræðingur, eins og kunnugt er. En hér var liann
ekki að „briljera" í þeirri grein. Hann ætlaði sér allt annað. Hann var að
túlka tiltekna skynjun, tjá vissa tegund, sem á ekkert skylt við raunvisindi.
Sú tjáning, svo yndisleg og undursamlega spök sem hún er á sínu sviði,
verður fáránleg, ef hún er gagnrýnd með rökum, sem gilda ekki um hana,
heldur eiga við allt önnur svið. Jónas er ekki að kenna löndum sínum náttúru-
fræði með kvæði sínu. En hann segir dálítið við þá urn ísland og íslenzka
kennd, íslenzkan veruleik, sem snertir dýpri strengi í sál þeirra og vekur þeim
lífrænni skynjun en vísindin um strauma lofts og lagar, um fugla og fiskimið,
um konur og klæðabúnað þeirra, munu nokkru sinni geta gert.
Ég segi þetta ekki í þeirri veru, að upphaf Bihliunnar eða annað í henni
sé skáldskapur, livorki í merkingunni uppspuni né einher list. Ég segi þetta