Andvari - 01.01.1990, Blaðsíða 145

andvari
VIÐ HVAÐ LEITUMST VIÐ?
143
til þann sannleik um veruleikann sem „máli skiptir“, er ekki heldur gerlegt
að láta það vera.
En einmitt vegna þess að miðlaður veruleikur og sannleikur er miðlaður,
og speglaður í þeim skilningi sem áður var lýst, getur hann ekki komizt hjá
því að bera í sér nokkurn skáldskap, á þann hátt og að því leyti sem gera
verður ráð fyrir að það skáldræna sé eðlisþáttur í málbeitingu yfirleitt, en að
vísu í mismunandi mæli. Um þetta er einboðið að vitna til líkans Romans
Jakobsons af frumþáttum boðskipta, þar sem hann tengir eitt hlutverk eða
gildi við hvern þessara þátta. Þar setur hann skáldskapargildið (poetic
function) sem eitt meðal hlutverka/gilda þess sem á milli mælanda og við-
mælanda fer (ásamt tilvísunargildi, sambandsgildi og kerfisgildi, en einnig er
að nefna tilfinningagildið, sem áhrærir mælandann, og áhrifagildið, sem
áhrærir viðmælandann)2. Nánari greinargerð um hlutverk þess skáldlega á
ekki heima hér. En um þann miðlaða sannleik og veruleik erum við séfellt að
keppast, og sá fræðimaður í mannlegri fræðigrein, sem gerir sér hann ekki að
vandamáli, hlýtur að ganga fram í þeirri villu vísindatrúarbragða, að hann sé
sjálfur í beinu sambandi við sannleikann eða eigi völ á því sambandi við hann
sem er ótvírætt og vandalaust. Þeim fræðimanni verður miklu síður en öðr-
um eiginlegt að koma auga á og hafa hugann við meginstefnumið fræðigrein-
ar sinnar, sem er það að skilja mannlegt eðli og tilveru í heimi, sem er rann-
sakaður, speglaður og miðlaður á því táknunarkerfi sem við álítum mannlegt
tungumál (og ritmál) vera miðjupartinn í. Þess vegna eru rannsóknir á boð-
skiptum undirstaða í öllum mannlegum vísindum. Á vettvangi þeirra lifum
við mjög verulegum hluta af lífi okkar, og við komumst ekki hjá því að heyja
baráttuna við og um sannleikann og veruleikann á hinum mikla leikvelli
málsins meðan við drögum andann, hversu fánýt sem okkur Bodanis kann
stundum að virðast sú viðleitni.
TILVÍSANIR:
t- Eftir David Bodanis íThe Guardian, Weekly, 14. jan. 1990.
2. Roman Jakobson, ClosingStatement: Linguistics and Poetics, prentað m.a. í: Style in Language, ritstj.
Thomas A. Sebeok, 2. kiljuútgsgs, Cambridge, Mass. 1968, bls. 350 - 377.