Andvari - 01.01.1990, Blaðsíða 102

100
JÓNAS KRISTJÁNSSON
ANDVARI
um 1200-1230, 12 til viðbótar á tímanum 1230-80 og loks fimm sögur á 2-3
síðustu áratugum 13. aldar. Alls eru þetta þá 23 sögur sem eiga að vera ritað-
ar fyrr og síðar á 13. öldinni.
En lítum á handrit íslendingasagna frá sama tíma. Eins og ég gat um áður
eru aðeins fimm sögur varðveittar í handritum frá 13. öld og upphafi hinnar
14., og öll handritin nema eitt eru meira að segja frá því seint á öldinni eða
kringum aldamótin 1300. Ég rifja upp hverjar sögurnar eru: Egla, Laxdæla,
Eyrbyggja, Heiðarvígasaga og Njála. Egla er ekki aðeins varðveitt í elsta
handritinu, heldur býður hún og upp á flest handrit frá þessu tímabili við
hliðina á Njálu.
Ýmsar aðrar sögur hafa þó löngum verið taldar eldri en Egilssaga. Ein
saga taldist áður örugglega tímasett um 1200, semsé Fóstbræðrasaga, en nú
telst það vígi fallið. Annarri sögu hefur nýlega verið skipað til sama tíma, og
skulum vér fyrst kanna hversu traust sú aldurssetning sé, áður en vér hugsum
til að yngja alla þessa miklu bókmenntagrein.
Eiríkssaga rauða og Grænlendingasaga gerast að miklu leyti á Grænlandi
og Vínlandi, en flokkast þó með íslendingasögum samkvæmt efni og allri
gerð, enda hafa þær verið teknar með þeim upp í söfn íslendingasagna. Þær
segja báðar að miklu leyti frá sama fólki og sömu atburðum, en ber þó illa
saman um sumt. Meðal annars telur Eiríkssaga að Leifur heppni Eiríksson
hafi fundið Vínland hið góða, og síðan lætur sagan Þorfinn karlsefni og aðra
fara að kanna land þetta og fleiri lönd í vesturheimi. En samkvæmt Græn-
lendingasögu fann Bjarni Herjólfsson lönd þessi fyrstur manna, en Leifur
kannaði þau og gaf þeim nöfn.
Lengi töldu menn að frásögn Eiríkssögu, sem lætur Leif finna Vínland,
væri trúverðugri, einkum vegna þess að sama segir í fleiri fornum heimild-
um, meðal annars í sjálfri Heimskringlu. En árið 1956 birti Jón Jóhannesson
ritgerð í Nordælu um aldur Grænlendingasögu og heldur því fram að frásögn
hennar, þar sem Bjarni Herjólfsson er látin finna löndin, sé eldri og upp-
runalegri. Hyggur Jón að sú kenning að Leifur hafi fundið Vínland sé komin
úr Ólafssögu Tryggvasonar eftir Gunnlaug Leifsson munk á Þingeyrum, en
höfundur Eiríkssögu styðjist að öðru leyti við Grænlendingasögu ritaða og
breyti því sem honum gott þykir. En úr því að höfundur Grænlendingasögu
notar ekki frásögn Gunnlaugs munks um Leif heppna, þá ályktar Jón að
Grænlendingasaga hljóti að vera eldri en Ólafssaga Tryggvasonar eftir
Gunnlaug. Samkvæmt þessu hefur Grænlendingasaga hlotið að vera rituð
fyrir 1200. Því nefni ég þessa kenningu Jóns Jóhannessonar að þarna væri þá
komin mjög forn íslendingasaga í stað Fóstbræðrasögu sem ég hef nú þokað
til í tímanum.
í kjölfar þessarar ritgerðar Jóns hefur vegur Bjarna Herjólfssonar vaxið
að sama skapi sem Leifur heppni hefur lækkað í metum. Kemur það meðal