Andvari - 01.01.1997, Blaðsíða 44

42
GUÐMUNDUR HÁLFDANARSON
ANDVARI
aðeins einn þráður í skoðunum Jóns Sigurðssonar og að oft stönguðust
pólitískar hugsjónir hans á við viðteknar skoðanir samtímamanna hans á
Islandi. Hér langar mig að gera nokkra grein fyrir pólitískum hugmyndum
Jóns Sigurðssonar og velta fyrir mér um leið þeirri spurningu hvernig stóð
á því að hann varð að þjóðhetju íslendinga. Að lokum langar mig að færa
fyrir því rök að Jón Sigurðsson sé þrátt fyrir allt mjög verðug þjóðhetja,
þótt óvenjuleg hljóti að teljast.
íslendingar eignast stéttaþing
Jón Sigurðsson kom til Kaupmannahafnar haustið 1833 á miklum ólgutím-
um í Islendinganýlendunni í Kaupmannahöfn. Fast var sótt að dönskum
stjórnvöldum úr tveimur áttum á þessum tíma; í annan stað kröfðust
danskir þegnar aukinnar hlutdeildar í stjórn ríkisins en í hinn gætti mikillar
óánægju með dönsk yfirráð meðal þýskumælandi íbúa hertogadæmanna á
suðurhluta Jótlandsskaga. Vandi Danakonungs var sá að líkt og margra
annarra einvaldra konunga álfunnar var veldi hans arfleifð aldalangrar út-
þenslu þar sem hvorki var spurt um vilja þegnanna né menningarbakgrunn
þeirra, enda þótti slíkt ekki miklu máli skipta við myndun ríkja fyrir daga
rómantískrar þjóðernisstefnu á síðustu öld. Landamæri í Evrópu voru á
reiki fyrr á tímum og fóru fyrst og fremst eftir styrk konunganna og mögu-
leikum þeirra til að bæta nýjum héruðum við lendur sínar og verja þær
ásælni annarra.9 Sameiningartákn einveldisríkja 17. og 18. aldar voru því
hvorki tilfinningin um sameiginlega menningu eða tungumál - enda töluðu
þegnar konunganna oftar en ekki mörg tungumál og áttu sér mjög ólíkar
menningarhefðir - heldur hinn einvaldi arfakonungur, sem myndaði
þungamiðju í flóknu og oft þverstæðukenndu stjórnkerfi. Á síðari hluta 18.
aldar tók þessu ríkiskerfi að hnigna í álfunni, bæði vegna nýrra hugmynda
um réttlætingu ríkisvalds og erfiðleika í ríkisfjármálum sem stöfuðu af
stöðugum ófriði. Með frönsku byltingunni beið franska einveldið, sem
hafði lengi verið fyrirmynd annarra einveldisríkja í Evrópu, endanlegt skip-
brot; áður hafði fullveldið verið í vörslu konungs, en nú skyldi það flytjast í
hendur þegnanna sem framvegis skyldu ráða setningu laga og stjórn ríkja.
Byltingin sjálf rann sitt skeið á enda snemma á 19. öld, en allar tilraunir til
að endurreisa einveldið í Frakklandi mistókust hrapallega og smám saman
grófu hugsjónir hennar undan feysknum stoðum einveldisskipulagsins í
Evrópu allri.
Við upphaf frönsku byltingarinnar var ísland fjarri pólitískum hræring-
um í Evrópu og landsmenn höfðu af þeim tiltölulega litlar áhyggjur.10 Þá