Andvari - 01.01.1997, Page 46

44
GUÐMUNDUR HÁLFDANARSON
ANDVARI
hafi stundum dregið velþóknun guðs á íslenskum lýð í efa. En er kröfur um
nýtt stjórnarfar bárust til Danaveldis á fyrstu áratugum síðustu aldar gátu
landsmenn ekki lengur leitt hjá sér hræringar í stjórnmálum álfunnar, af því
að þótt ekki verði vart neinnar sérstakrar óánægju meðal íslendinga með
skipulag einveldisstjórnarinnar fram að þessu stóðu þeim óbreyttir stjórn-
arhættir einfaldlega ekki til boða er fram á fjórða áratug aldarinnar var
komið.
Árið 1834, eða á öðru ári Jóns Sigurðssonar í Kaupmannahöfn, gaf Frið-
rik VI. Danakonungur út tilskipun um stofnun fjögurra ráðgefandi stétta-
þinga í ríki sínu. Uppfyllti hann þar með loforð sem hann hafði gefið þegn-
um sínum þremur árum áður, en það hafði orðið Baldvini Einarssyni tilefni
til að gefa út ritgerð um endurreisn Alþingis á íslandi árið áður en Jón kom
til Kaupmannahafnar.11 Skipulag þinganna var mjög í anda einveldisins og
fólst í sjálfu sér ekki í því neitt valdaafsal af hendi konungs. Til dæmis
höfðu þingin ekkert löggjafarvald og töldust þingmenn fulltrúar sinnar
stéttar fremur en þjóðarinnar allrar. Eins sést af því að konungur hafði
þingin fjögur fremur en eitt fyrir ríkið allt að hann leit ekki á ríkið sem
eina heild heldur sem samsafn nokkurra ríkishluta sem hver og einn laut
eigin lögum og naut ólíkra réttinda.12
Staða íslands í þessu nýja skipulagi olli konungi og ráðgjöfum hans
nokkrum heilabrotum,13 en að lokum var þó afráðið að Islendingar skyldu
senda fulltrúa á þing Eydana - enda var Island óneitanlega eyja þótt fjar-
læg væri miðju ríkisins. Þessi skipan mála vakti takmarkaða ánægju meðal
íslendinga og gilti það jafnt um náms- og menntamenn í Kaupmannahöfn
og embættismenn á íslandi. Blönduðust þar saman þjóðerniskröfur og hag-
kvæmnissjónarmið, þ.e.a.s. fyrir sumum vakti að íslendingar mynduðu sér-
staka þjóð og hlytu því að hafa sérstakt þing, á meðan öðrum óx í augum
sá mikli kostnaður sem fylgdi því að senda fulltrúa á þing í Danmörku. Þar
að auki voru allir sammála um að íslendingum yrði ekkert gagn að dönsku
þingi, af því að áhrif þeirra þar yrðu lítil og þar sem þekking danskra þing-
manna á íslenskum málum var takmörkuð hlytu áhrif þeirra að verða land-
inu til lítils góðs.14
Árið 1839 tók Kristján VIII. við stjórnartaumum í Danmörku af Friðriki
VI. frænda sínum gengnum. Veruleg stefnubreyting varð í málefnum ís-
lands við konungaskiptin, en þegar á fyrsta ári sínu á konungsstóli gaf
Kristján út yfirlýsingu um stofnun þings á íslandi sem, eins og sagði í bréfi
konungs, „rettest burde före Navn af „Althing“ og, som det forrige Al-
thing, holdes paa Thingvalle, samt iövrigt saavidt muligt have en lige Ind-
retning med dette ældre Thing.“15 Grundvallarhugmyndir yfirlýsingar kon-
ungs gengu því út frá því að ísland fengi sérstaka fulltrúasamkundu fyrir
sig, og með því voru gefin viss fyrirheit um íslenskt þjóðerni. Þar að auki